Λίγα δευτερόλεπτα μας είναι αρκετά
Φανταστείτε ένα δωμάτιο ενός παλιού καλοδιατηρημένου ξενοδοχείου. Σε κάποια στιγμή, κάνετε check in ως βρέφος και μένετε μέσα όλη σας την ζωή. Όταν φτάνετε την εφηβική ηλικία συνειδητοποιείτε ότι η καμαριέρα σταμάτησε να έρχεται και αν δεν αλλάξετε τον τρόπο ζωή σας μέσα στο δωμάτιο σύντομα θα γίνει ανυπόφορο. Ακόμα όμως βαριέστε να σηκωθείτε από το κρεβάτι για να αρχίσετε να συμμαζεύετε και απλά χαζεύετε την θέα της ακαταστασίας άπρακτος.
Κάπως έτσι είναι και η σχέση του άνθρωπου με τον πλανήτη στον οποίο κατοικεί. Το ξενοδοχείο «πλανήτης Γη», με ηλικία 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, δέχτηκε τον «επισκέπτη» άνθρωπο τα τελευταία 50 με 60 εκατομμύρια χρόνια, όπου μόλις τα τελευταία 200.000 χρόνια θυμίζει, τουλάχιστον εμφανισιακά, τον «μοντέρνο» άνθρωπο όπως τον ξέρουμε. Χρησιμοποιώντας ένα διάσημο παραλληλισμό, αν κάναμε μια αναλόγια της ηλικίας της Γης με ένα έτος, δηλαδή τα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια να αντιστοιχούν στους γνωστούς 12 μήνες, τότε ο άνθρωπος εμφανίστηκε στην Γη ως Homo Sapiens στις 31 Δεκεμβρίου περί τις 23:30 το βράδυ. Στις 23:55 o πολιτισμός ξεκίνησε και 20 δευτερόλεπτα πριν την αλλαγή του χρόνου ο Κολόμβος ανακάλυπτε την Αμερική. Μόλις 6 δευτερόλεπτα πριν ακουμπήσουν οι δείκτες του ρολογιού τα μεσάνυχτα έγινε η Ελληνική Επανάσταση του 1821.
Μέχρι και μερικά ελάχιστα δευτερόλεπτα πριν την λήξη του έτους (που αντιπροσωπεύει το σήμερα), η «καμαριέρα», δηλαδή η φύση, μπορούσε να τα φέρει βόλτα. Ήμασταν λίγοι και η ανάπτυξή μας ήταν σχετικά περιορισμένη. Η επίδραση μας μπορούσε να απορροφηθεί από τα φυσικά συστήματα. Τα τελευταία όμως ένα με δυο δευτερόλεπτα, αναπτυχτήκαμε σε τέτοιο βαθμό, αριθμητικά και τεχνολογικά, που πλέον το «αποτύπωμα» των πράξεών μας είναι δυσανάλογο της δυνατότητας απορρόφησής του από την Γη. Αναπτύξαμε χαρακτήρα έφηβου ροκ σταρ και η καμαριέρα παραιτήθηκε.
Τόσο εκπληκτικό -με την αρνητική έννοια φυσικά- είναι το κατόρθωμα μας. Καταφέραμε μέσα σε μερικά κοσμικά «δευτερόλεπτα» να αποσταθεροποιήσουμε ένα πλανήτη που πορεύεται σε ισορροπία για έναν ολόκληρο «χρόνο». Θεωρώ ότι είναι ένα από τα πιο ξεχωριστά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, περά από την νοημοσύνη του, που τον διαχωρίζουν από οτιδήποτε άλλο. Βλέπετε, τα πάντα σε ένα οικοσύστημα βρίσκονται σε ισορροπία. Το οικοσύστημα αυτορυθμίζεται και αυτή είναι και η μαγεία της φύσης. Μόνο με κάποια εξωτερική παρέμβαση μπορεί αυτό το σύστημα να απορυθμιστεί. Ας πάρουμε μια λίμνη και το δασύλλιο γύρω από αυτή με τους κατοίκους της, μικρά και μεγάλα ζώα. Αν το αποκόψουμε αυτό το οικοσύστημα, θεωρητικά μπορεί να πορευτεί «αιώνια». Πάντα θα βρίσκεται σε ισορροπία. Δεν πρόκειται κάποιο ζώο να αναπτυχτεί εις βάρος κάποιου άλλου ή το δένδρο να σταματήσει να αναπτύσσεται ή οι καρποί του να σταματήσουν να πέφτουν στο χώμα κτλ. Ομοίως και η Γη είναι ένα οικοσύστημα. Ναι μεν τεράστιο και υπέρ-πολύπλοκο, αλλά διακατέχεται από τις ίδιες αρχές. Έτσι λοιπόν και η Γη μπορεί να πορεύεται θεωρητικά «αιώνια» με διασφαλισμένη την εσωτερική ισορροπία.
Ο άνθρωπος από την άλλη δεν μοιράζεται αυτό το γενετικό χαρακτηριστικό της ισορροπίας και αυτορρύθμισης με το περιβάλλον του. Είναι ο μοναδικός κάτοικος αυτού του πλανήτη, λαμβάνοντας υπόψη τα πάντα, από τα ζώα, τα φυτά, την ατμόσφαιρα κ.τ.λ. που δεν ισορροπεί στο γενικότερο σύνολο. Για να το πετύχει υπάρχει ένας και μοναδικός τρόπος, να το επιλέξει συνειδητά. Διαφορετικά θα συνεχίσει να αναπτύσσεται εις βάρος του περιβάλλοντός του.
Στο 20ο αιώνα ο άνθρωπος συνειδητοποίησε τους πλανητικούς περιορισμούς. Μπορεί να μην έχει ακόμα κατανοήσει πλήρως και αποκωδικοποιήσει πώς λειτουργεί αυτό το δαιδαλώδες πλανητικό εργοστάσιο, αλλά έχει πλέον πλήρη συνείδηση ότι με τις πράξεις του επηρεάζει την ισορροπία αυτού του συστήματος και ότι αν δεν προσαρμοστεί και σεβαστεί τους περιορισμούς του, μπορεί να επιφέρει μη αναστρέψιμες συνέπιες. Στην «εφηβεία» της ύπαρξής μας βλέπουμε τα αποτελέσματα των πράξεων μας, αλλά φαίνεται να δείχνουμε ακόμα αδιαφορία.
Η ατμοσφαιρική ρύπανση με τα επακόλουθά της όπως η αλλοίωση του στρώματος του όζοντος και ο αυξητικός παράγοντας στην επίδραση του φαινομένου του θερμοκηπίου με απρόβλεπτο ακόμα το μέγεθος επηρεασμού του στο παγκόσμιο κλίμα, η ρύπανση των νερών, η καταστροφή των δασών, η παρατηρούμενη μείωση της βιοποικιλότητας, η μη βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων, η υπερεξόρυξη ορυκτών και άλλων πρώτων υλών είναι όλα πτυχές μιας συνολικής συμπεριφοράς του ανθρώπου προς την φύση. Είναι σαν τον έφηβο του ξενοδοχείου που η συνείδηση του κινδύνου απουσιάζει από την σκέψη του.
Δυστυχώς, ακόμα υπάρχει μεγάλη αδυναμία να προσαρμόσουμε την ανάπτυξη μας σε βιώσιμα μοντέλα. Παρατηρείται μια μεγάλη καθυστέρηση στην μεταβολή της φιλοσοφίας μας στο πώς αναπτυσσόμαστε. Ενώ έχουμε εξελίξει τεχνολογίες που θα μπορούσαν να μειώσουν την αρνητική επίδρασή μας στο περιβάλλον, σε κάποιες τουλάχιστον από τις μεθόδους μας, φαίνεται να μην προχωρούν με τον ρυθμό που θα έπρεπε. Εξόφθαλμα παραδείγματα είναι η βραδεία διείσδυση της ηλεκτροκίνησης στις σύγχρονες τουλάχιστον κοινωνίες και η απουσία αυστηρών περιβαλλοντικών κανόνων στους ατμοσφαιρικούς ρύπους από πολλές χώρες. Δυστυχώς οι λόγοι είναι κυρίως οικονομικοί. Για να πραγματοποιηθεί η στροφή πρέπει πρώτα να είναι οικονομικά συμφέρουσα.
Η αισιοδοξία κρύβεται στην ωρίμανση του «ανθρώπου». Καθώς φτάνουμε την ηλικία της μετά-εφηβείας θα βλέπουμε όλο και πιο ξεκάθαρα την ευκολία με την οποία τα πάντα γύρω μας μπορούν να γκρεμιστούν αν δεν προσέξουμε. Θα συνειδητοποιούμε όλο και παραπάνω την αξία της ζωής και της φύσης και την υποχρέωσή μας να την διαφυλάξουμε και να την σεβαστούμε. Οι πράξεις μας στο χτες και το σήμερα μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά τις επόμενες γενεές. Εμείς είμαστε υπεύθυνοι για αυτές και πρέπει να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε για να τους παραδώσουμε έναν κόσμο αν όχι καλύτερο, τουλάχιστον όπως τον παραλάβαμε.
Υ.Γ. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος στις 5 Ιουνίου.