Αποκλειστικό: για να έχεις αποκλειστικό πρέπει να κάνεις ρεπορτάζ

«Στην εποχή της online επανάστασης, κάθε πολίτης είναι εν δυνάμει δημοσιογράφος». Αυτή η φράση έχει δημιουργήσει μια τεράστια παρεξήγηση: ότι κάθε τι που διαβάζουμε στο Διαδίκτυο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή.

Πρόλαβα -για λίγο- την εποχή που όταν έκανες ρεπορτάζ το ελληνικό internet δεν σε βοηθούσε και πολύ. Έπρεπε να πάρεις τηλέφωνα, για να βρεις άλλα τηλέφωνα, να κλείσεις ραντεβού, για να μιλήσεις off the record, ελπίζοντας ότι κάποια πράγματα θα τα έχεις και on the record. Και βέβαια, να διασταυρώσεις κάθε πληροφορία δύο και τρεις φορές πριν την βγάλεις «στον αέρα».

Βέβαια, υπήρχαν πάντα δημοσιογράφοι -ή, καλύτερα, ας τους βάλουμε σε εισαγωγικά: υπήρχαν πάντα “δημοσιογράφοι” που δεν έκαναν σωστό ρεπορτάζ. Θυμάμαι μια αρχισυντάκτρια σε μεγάλο ραδιοφωνικό σταθμό να αφηγείται γεμάτη περηφάνια πώς δούλευε, την εποχή που έκανε ρεπορτάζ υπουργείου Υγείας σε πολύ μεγάλης κυκλοφορίας καθημερινή εφημερίδα: «Αν έπρεπε να γράψω οπωσδήποτε κάτι και δεν είχα θέμα, πετούσα ένα “σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές” κι έγραφα ό,τι μου κατέβει. Οι “καλά πληροφορημένες πηγές”, φυσικά, ήμουν εγώ», έλεγε χωρίς ντροπή.

Υπήρχαν, λοιπόν, και τότε οι απατεώνες που είτε από τεμπελιά είτε -το χειρότερο- από σκοπιμότητα επινοούσαν ειδήσεις, διαστρέβλωναν πηγές, έγραφαν σενάρια επιστημονικής φαντασίας αντί για ρεπορτάζ. Αυτό που δεν υπήρχε ήταν η πιθανότητα ένα άρθρο, π.χ. της “δημοσιογράφου” που αναφέρω πιο πάνω, να αναπαραχθεί μέσα σε λίγα λεπτά σε αμέτρητα sites και blogs, φτάνοντας σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους.

Σήμερα, η παλίρροια του copy-paste δεν σταματά ακόμη κι αν αρχική πηγή διαψευστεί ή “κατέβει”. Όσο πιο εντυπωσιακός είναι ο τίτλος και πιο ακραία η πληροφορία, τόσο πιο γρήγορα και εύκολα αναπαράγεται και “φουσκώνει”. Η παράνοια ξεκινάει από αθώες φήμες περί συναυλιών μεγάλων καλλιτεχνών (που δεν έρχονται ποτέ), περνάει σε στυγνή εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου με φωτογραφίες παιδιών του πολέμου (που αποδεικνύεται ότι είναι προϊόν φωτομοντάζ ή απλά άσχετες με την επινοημένη είδηση), στον κανιβαλισμό αθώων ανθρώπων (δείτε, για παράδειγμα, την ιστορία με το “Greek Freak Nation” του Αντετονκούμπο) και φτάνει να θέσει σε κίνδυνο τις ζωές χιλιάδων αφελών (που θα πιστέψουν, ας πούμε, ότι η σόδα και το λεμόνι είναι “1.000 φορές πιο ισχυρό αντικαρκινικό από τη χημειοθεραπεία”).

Βαφτίζει ο κάθε τυχαίος “ρεπορτάζ” και ανεβάζει στο site του το πρώτο πράγμα που αντέγραψε από το διπλανό blog. Ο άλλος, ο αθεόφοβος, το ονομάζει και “αποκλειστικό” – κι ας το έχουν αναπαράγει δεκάδες άλλοι πριν από αυτόν. Ο (λέμε τώρα) ευσυνείδητος μπορεί να κοτσάρει και ένα “Πηγή: τάδε-τυχαίο-site.gr” στο τέλος. Ο αδίστακτος θα προσθέσει “ΣΟΚ!!!” ή “ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ!!!” στον τίτλο, μαζί με όποια σάλτσα νομίζει ότι θα του ανεβάσει κι άλλο την επισκεψιμότητά του.

Λοιπόν, όλα αυτά δεν είναι δημοσιογραφία. Κι όταν λέμε «κάθε πολίτης είναι εν δυνάμει δημοσιογράφος» δεν εννοούμε ότι εμείς μπορούμε να σκίσουμε τα πτυχία μας, να αλλάξουμε δουλειά και να αφήσουμε τον κάθε άσχετο να γράφει ό,τι του κατέβει. Εννοούμε ότι ο κάθε αναγνώστης-δέκτης της πληροφορίας έχει πλέον -ευτυχώς- τη δυνατότητα να ερευνήσει ό,τι τον ενδιαφέρει και σε ένα βαθμό (αλλά μόνο σε ένα βαθμό) να διασταυρώσει αυτά που διαβάζει. Οι βασικές αρχές όμως του ρεπορτάζ δεν έχουν αλλάξει: μπορεί να βρεις κάποια “άκρη” online, αλλά αλίμονο αν τα ρεπορτάζ αρχίζουν και τελειώνουν στο internet. Ένα τυχαίο site δεν αποτελεί πηγή, ούτε είναι διασταύρωση το να βρεις το ίδιο κείμενο σε δύο blogs.

Συνεπώς, όταν ο αναγνώστης-δέκτης γίνεται πομπός (διαδίδοντας την πληροφορία στο blog του, στο Facebook, στο Twitter, οπουδήποτε), έχει υποχρέωση να φιλτράρει πολύ προσεκτικά αυτά που κοινοποιεί. Διότι κάθε tweet και share μεταφράζεται σε αυξημένη επισκεψιμότητα, δηλαδή ζήτηση για τον κάθε επιτήδειο “δημοσιογράφο” της πλάκας. Κι όσο υπάρχει ζήτηση για περιεχόμενο χαμηλής ποιότητας, οι επιτήδειοι δεν θα έχουν κανένα λόγο να σοβαρευτούν ή να τα παρατήσουν. Γι’ αυτό προσοχή στο κάθε σας κλικ σε “αποκλειστικά” και “αποκαλύψεις”.