Εμπειρία: H γνώση με το λάθος timing

Η εμπειρία είναι το πιο λαμπερό και πιο πολύτιμο από τα πετράδια της ανθρώπινης γνώσης. Δυστυχώς όμως, όταν το αποκτάς δεν έχεις που να το πουλήσεις. Παρόλο που εμείς οι άνθρωποι πιστεύουμε τόσο πολύ σε αυτή, ακόμα και όταν μας προσφέρεται δωρεάν, στην μορφή μιας συμβουλής, είμαστε πολύ διστακτικοί να την δεχτούμε.

«Στερνή μου γνώση να σ’ είχα πρώτα!» λέει ο λαός μας και κάτι ξέρει για να το λέει. Είναι ένα παράπονο το οποίο όλοι μας αργά ή γρήγορα το αρθρώνουμε. Άλλοι το λένε δυνατά με θάρρος και αυτογνωσία και άλλοι ίσα-ίσα το ψελλίζουν, κρυμμένοι πίσω από μια φοβία στο να μετανιώσουν κάτι που έπραξαν στο παρελθόν. Πώς όμως είναι δυνατόν να φτάνουμε όλοι σε ένα τέτοιο συμπέρασμα αργά ή γρήγορα; Σίγουρα για διαφορετικά πράγματα μετανιώνουμε ο κάθε ένας από μας, αλλά πάντα καταλήγουμε στην ίδια διαπίστωση. Αυτή που λέει ότι αν είχαμε την στιγμή της απόφασης την εμπειρία που έχουμε αποκτήσει τώρα, ποτέ δεν θα παίρναμε την απόφαση που πήραμε. Είναι τέτοιο το στίγμα που μας αφήνει μια καθυστερημένη συνειδητοποίηση μιας λάθος απόφασης που πιστεύουμε ότι πήραμε το μάθημα μας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Έτσι συνηθίζουμε να λέμε ότι «αν δεν πάθεις δεν θα μάθεις».

Η «εμπειρία» λοιπόν σαν μέθοδος μάθησης κατατάσσεται στην κορυφή μεταξύ άλλων ως προς την αποτελεσματικότητα της. Είναι τόσο έντονη η επίδραση αυτής της μεθόδου μάθησης που έχει φανατικούς οπαδούς και εκφράζεται μέσα από συγκεκριμένο φιλοσοφικό ρεύμα. Ονομάζεται «εμπειρισμός» (ή «εμπειριοκρατία») και είναι «η θεωρία που υποστηρίζει πως η πηγή και τα συστατικά της ανθρώπινης γνώσης προέρχονται από την εμπειρία που αποκτάται μέσω των αισθήσεων. Αυτές μπορεί να είναι οι πέντε (5) παραδοσιακές αισθήσεις (ακοή, όραση, αφή, οσμή, γεύση) ή εσωτερικές αισθήσεις όπως ο πόνος και η ευχαρίστηση».

Φαίνεται τελικά ότι η εμπειρία είναι η ακριβότερη των γνώσεων. Ό,τι και να σκέφτηκες, φαντάστηκες, πίστεψες, διάβασες δεν συγκρίνεσαι με αυτόν που το βίωσε με τις αισθήσεις του. Απλοποιημένα ο βρετανός πρωθυπουργός Lord Salisbury (1830-1903) περιγράφει την σχέση αξίας μεταξύ εμπειρίας και θεωρίας λέγοντας ότι «Ένα γραμμάριο εμπειρίας αξίζει όσο ένας τόνος θεωρίας».

Αφού λοιπόν αποδεικνύεται και καλόπιστα αποδεχόμαστε την αξία της, γιατί μας είναι τόσο δύσκολο να την δεχτούμε στην μορφή μιας συμβουλής από κάποιον άλλον που έχει την εμπειρική γνώση; Μάλιστα, όσο νεότεροι είμαστε τόσο δυσκολότερη είναι η αποδοχή της συμβουλής του εμπειροτέρου ή μεγαλύτερου. Αν δεχτούμε αυτή την συμπεριφορά ως χαρακτηριστικό της νεότερης ηλικίας τότε σίγουρα προκαλεί μεγάλη εντύπωση, γιατί ακόμα και αυτός που έχει την εμπειρία δεν ενοχλείται ιδιαίτερα με την αποτυχία να μεταγγίσει την γνώση του στον άπειρο αποδέκτη και αντίθετα καταλήγει στο ότι τελικά είναι καλό να «πάθει για να μάθει». Είναι όμως;

Μπορεί η «ιδία εμπειρία» να ξεπερνά πολλές άλλες μεθόδους μάθησης αλλά αυτό δεν καθιστά και κάθε εμπειρία απαραίτητη να την βιώσεις. Εκτός αν τελικά η γνώση δεν είναι το επιθυμητό αποτέλεσμα αλλά αντίθετα το «ταξίδι προς την αποτυχία», καθιστώντας το έτσι σημαντικό απόσπασμα της «ζωής». Ένα ρομαντικό «πρίσμα», αλλά με ουσία. Ποσό παράξενο τελικά μπορεί να είναι αυτό που αποκαλούμε «ζωή», όταν καταλήγουμε να το προικίζουμε και με αποτυχίες τις οποίες εν μέρει θέλουμε τα παιδιά μας να βιώσουν. Ίσως και να τα προτρέπουμε καμία φορά στο  να αδράξουν την εμπειρία από το κάθε τι.

Η δική μου συμβουλή πάντως προς τον «άπειρο» δεν είναι να δοκιμάσει τα «πάντα» (εννοώντας όλα αυτά που επιθυμεί). Όχι, σε καμία περίπτωση. Είναι χάσιμο χρόνου. Θα το συμβούλευα, πριν δοκιμάσει κάτι να δεχτεί συμβουλές από έμπειρους. Ναι, σίγουρα! Να ανοίξει τα αυτιά του διάπλατα και να ακούσει προσεκτικά τι θα τον συμβουλέψουν και μετά να επιλέξει. Είναι μια «ακριβή» γνώση όπως είπαμε. Όσο δύσκολο και αν είναι να το αποδεχτούμε, υπάρχει η επιλογή να την αποκτήσεις φτηνότερα και γρηγορότερα. Ακόμα και αν δεν υιοθετήσει την συμβουλή, θα έχει σίγουρα προετοιμαστεί. Εξίσου ανεκτίμητης αξίας πλεονέκτημα στην ζωή είναι ο προετοιμασμένος νους.

Στον αντίθετο πόλο του «εμπειρισμού» βρίσκουμε τον «ρασιοναλισμό», κατά τον οποίο «ο νους πρέπει να  θεωρείται πηγή γνώσης και όχι οι αισθήσεις που μπορεί να μας εξαπατούν». Πόσο εύκολα μπλέκονται αυτές οι δυο απόψεις, σαν γειτονικά λεπτόκλαδα του ίδιου δένδρου.  Εδώ αναδεικνύονται τα αρνητικά όταν ακολουθούμε τυφλά την γνώση της εμπειρίας. Το παράδειγμα του Mark Twain (1835-1910, αμερικανός συγγραφέας) το θέτει γλαφυρά λέγοντας ότι «μια γάτα που κάθισε πάνω σε μια ζεστή σόμπα, δεν πρόκειται να καθίσει σε μια ζεστή σόμπα ξανά, αλλά δεν θα ξανακαθίσει ούτε πάνω σε μια κρύα σόμπα».

Αν και σε επιστημονικό επίπεδο ο κόσμος μας είναι χτισμένος πάνω στην εμπειρία, στις ανθρώπινες σχέσεις αυτή η μεταφορά της γνώσης φαίνεται να είναι ελαττωματική ως ένα σημείο. Το να δώσεις μια συμβουλή βασισμένος στην εμπειρία σου, προϋποθέτει να αφαιρέσεις την πιθανότητα της μοναδικότητας από την ζωή του αποδέκτη της και φυσικά να αναλάβεις την ευθύνη της προτροπής σου. Επίσης, για να ζητήσεις και να δεχτείς την συμβουλή από κάποιον πιο έμπειρο σε σχέση με το θέμα σου, πρέπει πρώτα να αποδεχτείς την μεγάλη πιθανότητα του λάθους στην κρίση σου και να δείξεις εμπιστοσύνη. Σε όποια μεριά και αν στέκεσαι, αποφάσισε γρήγορα.