Οι ηθικοί προβληματισμοί του μέλλοντος

Ποιες είναι οι απόψεις σας για τα πιο δημοφιλή θέματα ηθικής; Έχετε ποτέ αναρωτηθεί τι φαίνεται να μας επιφυλάσσει το μέλλον σε αυτό τον τομέα; Όποιες και να είναι οι προσεγγίσεις σας, ετοιμαστείτε να τις αναθεωρήσετε διότι αυτά που σας προβληματίζουν τώρα είναι πραγματικά ασήμαντα μπροστά σε αυτά που έρχονται.

Ο «άνθρωπος», έως σήμερα, βρίσκεται σε μια αδιάκοπα επιταχυνόμενη εξελικτική πορεία.  Η εξέλιξη του άνθρωπου δεν περιορίζεται μόνο στα τεχνολογικά επιτεύγματα, στην φυσιολογία του, στην συμπεριφορά του, στη νοημοσύνη και τις ικανότητες του. Ένας βασικός τομέας ο οποίος επίσης εξελίσσεται ή τουλάχιστον διαφοροποιείται, είναι η «ηθική» του. Η αντίληψη του σε τέτοιου είδους θέματα είναι μεταβλητή και καθορίζεται από την γενικότερη ανάπτυξη της κοινωνίας μέσα στην οποία αναπτύσσεται και ο ίδιος. Το ίδιο ισχύει και για τα ίδια τα θέματα «ηθικού χαρακτήρα» που τον απασχολούν.

Βάσει ερευνών σε παγκόσμιο επίπεδο, τα πιο δημοφιλή θέματα ηθικής που απασχολούν, με την έννοια του «αποδεκτού» ή «μη αποδεκτού», το σημερινό άνθρωπο στην καθημερινότητα του είναι: το διαζύγιο, η αντισύλληψη, το προγαμιαίο σεξ, η ομοφυλοφιλία, οι εξωσυζυγικές σχέσεις, η έκτρωση, η κατανάλωση αλκοόλ και ο τζόγος. Σε μία παγκόσμια έρευνα σε 40.117 άτομα από 40 χώρες που διεξήγαγε ο οργανισμός Pew Research Center, παρατηρήθηκε ότι υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία μεταξύ των εθνών. Σύμφωνα με την συγκεκριμένη έρευνα, σε γενικές γραμμές, χώρες της Αφρικής και κυρίως μουσουλμανικές χώρες, έχουν την τάση να βρίσκουν περισσότερες από αυτές τις δραστηριότητες να είναι ηθικά απαράδεκτες, ενώ στις προηγμένες οικονομίες, όπως αυτές στη Δυτική Ευρώπη, την Ιαπωνία και τη Βόρεια Αμερική, οι άνθρωποι τείνουν να είναι πιο δεκτικοί ή να μην τις θεωρούν καν θέματα «ηθικού» προβληματισμού.

Σε μια προέκταση στο μακρινό μέλλον, τα θέματα ηθικής που πρόκειται να αντιμετωπίσει και θα πρέπει να διαχειριστεί ο άνθρωπος, κάνουν την σημερινή πραγματικότητα να φαντάζει σαν παιδικό πάζλ.

Έχοντας στο πίσω μέρος της σκέψης μας ότι πολλές φορές η πραγματικότητα ξεπερνά την φαντασία, μπορούμε να κάνουμε υπολογισμένες εκτιμήσεις σήμερα για κάποια θέματα ηθικής που είναι πιθανό να μας απασχολήσουν αύριο.

Βιοηθική: Θα επιτρέψουμε να παρέμβουμε στον γενετικό μας κώδικα; Αν ναι, μέχρι ποιο σημείο; Mόνο για την αποφυγή κάποιων εκ γενετής ασθενειών; Για να καθορίσουμε το φύλο; Για να επέμβουμε στη νοητική μας δυνατότητα; Την σωματική μας διάπλαση; Την εμφάνιση μας; Για να επιμηκύνουμε το προσδόκιμο της ζωής μας; Ίσως μια παρέμβαση στην ανθεκτικότητα μας σε κάποιους ιούς; Αλήθεια, θα επιτρέπεται η «αναδημιουργία» ζώων που έχουν εκλείψει;  Ακόμα πιο σημαντικό, η κλωνοποίηση ενός ανθρώπου θα επιτραπεί; Άραγε ο κλωνοποιημένος άνθρωπος θα έχει τα ίδια δικαιώματα με τον άνθρωπο από φυσική τεκνοποίηση; Οι δυνατότητες παρέμβασης μέσω της γενετικής μηχανικής φαίνονται απεριόριστες και οι προεκτάσεις τους τρομάζουν.

Ρομπότ: Ένας σημερινός υπολογιστής, σαν αυτόν που χρησιμοποιούμε οι περισσότεροι, έχει δυνατότητα επεξεργασίας περίπου 100 εκατομμύριων εντολών ανά δευτερόλεπτο. Υπολογίζεται ότι μόνο σε τριάντα χρόνια, η υπολογιστική δυνατότητα των ρομπότ θα φτάνει τις 100 τρισεκατομμύρια εντολές το δευτερόλεπτο. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος υπολογίζεται ότι έχει δυνατότητα επεξεργασίας τετράκις εκατομμυρίων εντολών το δευτερόλεπτο. Αν δεχτούμε την συνεχιζόμενα επιταχυνόμενη τεχνολογική ανάπτυξη, πως θα είναι άραγε τα ρομπότ σε 100 χρόνια; Ή -ακόμα πιο ενδιαφέρον- σε 1000 χρόνια; Η ρόμπο-ηθική και ο ρόμπο-ρατσισμός πρόκειται να έχουν σημαντική θέση στην καθημερινότητα του σύγχρονου άνθρωπου. Ποια θα είναι τα δικαιώματα των ρομπότ; Θα εξισορροπηθούν με αυτά των ανθρώπων ή θα μπορείς να συμπεριφέρεσαι σε ένα ρομπότ σαν να είναι δούλος ή κατοικίδιο; Θα μπορούν τα ρομπότ να ψηφίσουν και να εκπροσωπηθούν στο μελλοντικό κοινοβούλιο; Η σεξουαλική επαφή με ένα ρομπότ είναι ηθικά αποδεκτή; Ο «γάμος» μεταξύ ανθρώπου και ρομπότ θα αναγνωρίζεται από την πολιτεία; Ποια η θέση της εικονικής πραγματικότητας στην ζωή ενός ανθρώπου; Μπορεί η ψυχαγωγία του για παράδειγμα να λαμβάνει μέρος σε ένα εικονικό ψηφιακό περιβάλλον; Μπορεί οι φίλοι του να είναι εικονικοί;

Εμφυτεύματα: Θα ήταν άραγε ηθικά αποδεκτές οι επανειλημμένες μεταμοσχεύεις εσωτερικών οργάνων του σώματος μας με νέα όργανα που παρασκευαστήκαν στο εργαστήριο με επιδίωξη την επιμήκυνση της διάρκειας ζωής ή απλά την ποιότητα ζωής; Ακόμα ίσως και η μεταμόσχευση με ένα ανώτερο λειτουργικά τεχνικό όργανο με καλύτερες επιδόσεις. Θα επιτρέπαμε άραγε να φιλοξενούμε μέσα στο αρτηριακό μας δίκτυο μικροσκοπικά νάνο-ρομποτ τα οποία θα εξυπηρετούσαν την συνεχή παρακολούθηση της υγείας μας και να επεμβαίνουν αυτοβούλως όπου κρίνουν απαραίτητο; Θα συγκρουόταν άραγε με την διασφάλιση των προσωπικών μας δεδομένων μια συνεχής σύνδεση με τον παγκόσμιο ιστό μέσα από ένα μικροτσίπ εμφυτευμένο στον εγκέφαλο μας; Θα επιτρέπαμε μέσα από αντίστοιχα τσιπ στον εγκέφαλο μας, την καταγραφή όλων των εμπειριών μας στην διάρκεια της ζωής μας και κατόπιν του θανάτου μας το «downloading» όλων αυτών των πληροφοριών στην μνήμη του κλώνου μας;

Πλανητικός ρατσισμός: Η πλανητική επέκταση και μετοίκηση του ανθρώπινου είδους στο διάστημα και σε άλλους πλάνητες θεωρείται δεδομένη και οι επιστήμονες τοποθετούν  χρονικά την έναρξη της μέσα στα επόμενα 20 χρόνια. Ίσως σε μια χιλιετία να έχουν δημιουργηθεί αποικίες σε άλλους πλανήτες, από τις οποίες θα προέρχονται άνθρωποι οι οποίοι γεννήθηκαν και μεγάλωσαν εκεί και ίσως δεν επισκέφτηκαν ποτέ την Γή. Λόγω των διαφορετικών περιβαλλοντικών συνθηκών με πιο βασική την διαφοροποίηση στην βαρύτητα (αν δεν αναπαράγεται τεχνικά) ακόμα και η εμφάνιση αυτών των ανθρώπων θα είναι διαφορετική, ειδικά μετά την πάροδο μιας σειράς πολλών γενεών. Με την καθαρά τεχνική έννοια του όρου θα πρόκειται για εξωγήινους με ανθρωποειδή μορφή. Ποιες θα είναι άραγε οι σχέσεις μεταξύ γήινων και ανθρώπων από άλλους πλανήτες; Ποια θα είναι η αντιμετώπιση που θα έχουμε άμα έρθουμε σε επαφή με οποιαδήποτε μορφής ζωής από κάποιον άλλο πλανήτη; Ή ακόμα πιο ενδιαφέρον, τι θα αποφασίσουμε να κάνουμε αν έρθουμε σε επαφή με μια παρόμοια μορφή ζωής με εμάς, αλλά κατώτερη εξελικτικά και νοητικά; Θα παρέμβουμε άραγε στην εξελικτική της πορεία ή όχι;

Τα παραπάνω σενάρια ακούγονται ίσως ακραία και εμπνευσμένα από την επιστημονική φαντασία. Δεν είναι όμως. Είναι συμπεράσματα επιστημονικά εμπεριστατωμένων υποθέσεων. Επίσης, είμαστε πλέον αρκετά ώριμοι ώστε να γνωρίζουμε ότι η επιστημονική φαντασία είναι ο προπομπός της πραγματικότητας. Όπως κάποτε το υποβρύχιο και ο πύραυλος ήταν φανταστικές επινοήσεις συγγραφέων σε μυθιστορήματα, έτσι και σήμερα το ρομπότ με δικαιώματα, για παράδειγμα, περιορίζεται σε κινηματογραφικές ταινίες και κινούμενα σχέδια.

Αντίστοιχα, όπως θα άκουγε ο μεσαιωνικός άνθρωπος την πιθανότητα στο μέλλον να του μεταμοσχεύσουν την καρδιά ενός άλλου ανθρώπου ίσως έτσι και εμείς να αντιμετωπίζουμε κάποια από αυτά τα πιθανά σενάρια του μέλλοντος. Ειδικά κάποια από αυτά ακούγονται αποκρουστικά. Δεν είναι όμως ο σημερινός άνθρωπος που θα έρθει αντιμέτωπος με τέτοιου είδους ηθικά διλλήματα και δεν είναι σκόπιμο από εμάς να απαντήσουμε τώρα σε αυτά. Μπορούμε όμως να διευρύνουμε την αντίληψή μας σκεπτόμενοι τον ορίζοντα της ανάπτυξης μας και να απαντήσουμε στα ηθικά διλλήματα του σήμερα.