Οι Μεγάλοι Τρεις

«Standard & Poor’s», «Moody’s Investors Service» και «Fitch Group». Γνωστές ως εταιρείες αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας ή οίκοι αξιολόγησης όταν φοριέται η μάσκα της αξιοπιστίας, που η λέξη «οίκος» μπορεί να προσφέρει. Και οι τρεις μαζί κατέχουν περίπου το 96% της παγκόσμιας αγοράς. Σε αυτή την αγορά, είναι γνωστές ως «The Big Three».

Το βασικό αντικείμενο των εταιρειών αυτών, είναι να αξιολογούν την πιστοληπτική ικανότητα των δανειζομένων (επιχειρήσεων, δήμων, κρατών) και επί πληρωμή να παρέχουν τη γνώμη τους στους πελάτες τους, ώστε να μπορούν εκείνοι να καταλήξουν σε ασφαλέστερες χρηματοδοτικές αποφάσεις.

Η οικονομική κρίση του 2008 στις ΗΠΑ τις έφερε στο προσκήνιο και όσο η κρίση εξαπλωνόταν σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο πιο αντιληπτή γινόταν η τεράστια δύναμη επιρροής που αυτές οι τρεις «ανεξάρτητες», ιδιωτικών συμφερόντων εταιρείες, κατέχουν. Η συνειδητοποίηση της ισχύος τους είναι τρομακτική. Οι αξιολογήσεις τους έχουν άμεσο αντίκτυπο στις ενέργειες των επενδυτών και δανειοληπτών. Όταν ο δανειολήπτης είναι ένα κράτος, ο αντίκτυπος αυτός είναι άμεσα συνδεδεμένος με τον πολίτη του συγκεκριμένου κράτους. Για παράδειγμα, μια υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας μιας χώρας, κατά πάσα πιθανότητα θα οδηγήσει σε πιο ακριβό δανεισμό της και κατ’ επέκταση την αύξηση του χρέους της, με συνέπειες στην καθημερινότητα των πολιτών και πιθανότατα και των επερχόμενων γενεών.

Αυτό που το κάνει ακόμα πιο τρομακτικό είναι ότι όταν κάνουν λάθος εκτίμηση, δεν υπάρχει καμία νομική συνέπεια για τις εταιρείες αυτές. Θεαματικά λάθη των συγκεκριμένων οίκων και χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών, είναι η υψηλή βαθμολογία της «Enron» το 2001, μόλις τέσσερις ημέρες πριν από την χρεωκοπία της, η αντίστοιχα υψηλή βαθμολογία της «Lehman Brothers», της «American International Group» και της «Washington Mutual» μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2008, την στιγμή δηλαδή που κατέρρευσαν καθώς και το φιάσκο με τα υψηλής βαθμολόγησης στεγαστικά δάνεια στις ΗΠΑ την ίδια εποχή. Η κατάρρευσή τους προκάλεσε παγκόσμιο σεισμό στην οικονομία, με συνέπειες και μετασεισμούς που αναμφίβολα θα κρατήσουν χρόνια.

Για όλα αυτά, η απολογία τους βασίστηκε και συνεχίζει να βασίζεται στο ότι απλά διατυπώνουν τη γνώμη τους. Ο πελάτης είναι εκείνος που ζητά τη γνώμη τους και το αν θα την υιοθετήσει ή όχι, είναι δική του ευθύνη και μόνο. Είναι εξοργιστικό. Η απουσία νομικού πλαισίου γι’ αυτές τις εταιρείες των οποίων η «άποψη» μπορεί να έχει ασύμμετρες συνέπειες στην ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι κατά την άποψή μου μια από τις μεγαλύτερες αποτυχίες του καπιταλισμού σε όλη την ιστορία του, αν όχι η μεγαλύτερη.

Εξίσου απογοητευτικό είναι ότι η παγκόσμια αγορά στηρίζεται μόνο σε τρεις εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων (εκτός από την «Fitch» της οποίας το 50% ανήκει σε εταιρεία γαλλικών συμφερόντων). Η πιο σωστή διατύπωση είναι ότι το 80% της παγκόσμιας αγοράς ανήκει στη «Standard & Poor’s και Moody’s». Η «Fitch» είναι η μικρότερη από τις τρεις. Το ολιγοπώλιο είναι εξόφθαλμο και εισέρχεται στα πλαίσια της κοροϊδίας. Πού είναι αλήθεια οι αρχές του ανταγωνισμού, ο πυλώνας του συστήματος και ο ακρογωνιαίος λίθος του καπιταλισμού, όταν κυριολεκτικά παραδίδεται η τύχη των παγκόσμιων οικονομικών συναλλαγών και κατ’ επέκταση των λαών, σε τρεις ιδιωτικές εταιρίες με κίνητρο το κέρδος τους;

Μπροστά στο αποκρουστικό αυτό θέαμα, μένει κανείς άναυδος. Άφωνος απέναντι στην ανικανότητα του συστήματος να αυτοδιορθωθεί. Να επέμβει στην ανωμαλία, να τροχίσει το εξόγκωμα, να ελέγξει επιτέλους την αυτοτροφοδοτούμενη ετούτη κρίση.

Στη βαθιά αυτή απογοήτευση, παρατηρείται για πρώτη φορά κάποια αντίδραση από την ΕΕ. Μετά από πολλά λόγια του αέρα, μολυσματικές θεωρίες συνομωσίας, διάσπαρτες ανακοινώσεις και βαρύγδουπες φλυαρίες άσχετων και σχετικών, από την 20η Ιουνίου του 2013 είναι σε ισχύ η νέα σχετική νομοθεσία. «Επιτέλους ξύπνησαν», θα μπορούσαμε να πούμε αυθόρμητα. Το νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ που υιοθετήθηκε το 2009 και το 2010, αποδείχτηκε αδύναμο και ανεπαρκές. Βελάκια επάνω σε ένα κτήνος που αλώνιζε στο χωράφι. Τον Νοέμβριο του 2011, κατατέθηκαν επίσημα οι προτάσεις ενίσχυσης του πλαισίου στην επιτροπή και από την 20η Ιουνίου του 2013 τέθηκαν σε ισχύ.

Νέοι κανόνες, οι οποίοι στοχεύουν στη μείωση της εξάρτησης από τις «ανεξάρτητες γνώμες» αυτών των εταιρειών, αυξάνοντας τη σημασία των εσωτερικών τμημάτων αρμοδίων για την αξιολόγηση. Τέτοια τμήματα υπάρχουν εσωτερικά, στα πιστωτικά ιδρύματα, αλλά και σε κεντρικό Ευρωπαϊκό επίπεδο. Παραπομπές σε εξωτερικές αξιολογήσεις περιορίζονται με βάση τη νομοθεσία αυτή. Τίθενται χρονικοί/ημερολογιακοί περιορισμοί στις ανακοινώσεις αυτών των εταιρειών. Για παράδειγμα, οι ανακοινώσεις τους πρέπει να γίνονται Παρασκευές και μετά το κλείσιμο των αγορών ώστε να μην προκαλούν άμεσο πανικό αγοράς ή πώλησης μετόχων πριν ακόμα αξιολογηθεί η ανακοίνωση τους. Οι ανακοινώσεις τους θα πρέπει να αναφέρουν τα γεγονότα και τις παραδοχές στις οποίες στηρίχτηκαν. Υπάρχουν ακόμη περιορισμοί για την αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων. Με απλά λόγια, ο κάτοχος μετοχών (πάνω από 5%) ή ο έχων εκλογικά δικαιώματα σε μια ανάλογη εταιρεία, δεν μπορεί να είναι παράλληλα και μέτοχος μιας άλλης εταιρείας που είναι υπό αξιολόγηση.

Το πιο σημαντικό από όλα, είναι ότι οι νέοι κανόνες θα καταστήσουν τους οργανισμούς αξιολόγησης περισσότερο υπόλογους για τις πράξεις τους καθώς οι αξιολογήσεις δεν θα χαρακτηρίζονται πλέον μόνο ως απλές απόψεις. Η εταιρεία αξιολόγησης θα μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη, σε περίπτωση που παραβιάζει εκ προθέσεως ή εκ βαρείας αμελείας τους κανονισμούς, προκαλώντας έτσι ζημία σε έναν επενδυτή ή δανειζόμενο. Ακόμα πιο ελπιδοφόρο είναι ότι μέχρι το τέλος του 2016, η επιτροπή θα πρέπει να υποβάλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σχετικά με τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού οργανισμού αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας.

Καθυστερημένα και περιορισμένα μέτρα, αδιαμφισβήτητα όμως η αρχή γίνεται. Αν θέλουμε να πιστεύουμε στη συνεχιζόμενη βελτίωση του συστήματος μέσα στο οποίο καλούμαστε να αναπτυχθούμε, πρέπει να βρισκόμαστε σε συνεχή εγρήγορση και διάθεση διόρθωσης. Το λάθος πρέπει πάντα να αποτελεί το σκαλοπάτι προς το καλύτερο.