Περί Τέχνης

Έχετε φανταστεί ποτέ την ζωή σας χωρίς την παρουσία της «τέχνης»; Σε οποιαδήποτε μορφή της. Χωρίς το φαγητό θα πεινούσαμε. Χωρίς το νερό θα διψούσαμε. Χωρίς συντροφιά θα μελαγχολούσαμε. Χωρίς την «τέχνη», τι θα μας συνέβαινε άραγε; Πως θα διαμορφωνόταν η καθημερινότητα μας;

Αν η ποσότητα που καταλαμβάνει η «τέχνη» στην ζωή μας, μπορούσε να μετρηθεί με κάποια μονάδα μέτρησης, όπως μια «ουσία», τότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι η ποσότητα αυτή ποικίλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σε άλλους είναι μεγάλη και σε άλλους μικρή. Η διαφορά μεταξύ δυο ανθρώπων που βρίσκονται στα δυο άκρα, είναι ευδιάκριτη. Ο άνθρωπος στον οποίο η «ουσία» αυτή είναι πλούσια, βρίσκεται σε μια συνεχή αναζήτηση, έχει έντονες διακυμάνσεις μεταξύ της χαράς και της λύπης και ζει κάθε κατάσταση εντονότερα. Δημιουργεί και αλληλεπιδρά.

Στο άλλο άκρο, εκεί που στέκεται ο άνθρωπος με την ελάχιστη «ουσία» μέσα του, παρατηρούμε μια στεγνότητα στην ζωή του, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Δεν έχει έντονες συναισθηματικές διακυμάνσεις και αδυνατεί να ζήσει έντονα, εξαιτίας της απουσίας του συναισθήματος σε οποιαδήποτε κατάσταση. Θα μπορούσαμε να πούμε άπλα ότι όσο πιο έντονη είναι η παρουσία της «ουσίας» αυτής, τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίληψη των χρωμάτων στην όραση μας. Όσο λιγότερη είναι, τόσο πιο μαυρόασπρα φαίνονται όλα.

Αν λοιπόν φανταζόμασταν μια περίπτωση όπου δεν υπάρχει καθόλου από την «ουσία» αυτή μέσα μας τότε θα καταλήγαμε σίγουρα σε μια μετάλλαξη του «είναι» μας σε κάτι που σίγουρα θα ήταν λιγότερο ενδιαφέρον. Περιορισμένο και αποστειρωμένο. Φυλακισμένο στις ικανοποίηση των σωματικών του αναγκών. Σε έναν κυκλικά επαναλαμβανόμενο ρόλο. Σχεδόν ζωόμορφο. Θα ήταν μία ζωή μονόχρωμη και βουβή. Αφύσικη. Ο Σαίξπηρ (1564-1616, Άγγλος συγγραφέας) λέει ότι «ο σκοπός της τέχνης είναι να δώσει στη ζωή σχήμα».

Έτσι, αφαιρώντας την επαφή με την «τέχνη» από την ζωή μας, κατά κάποιο τρόπο περιορίζουμε την φύση μας. Δεσμεύουμε το πνεύμα μας και την έκφραση του. Το πιο πιθανόν λοιπόν αποτέλεσμα είναι η εγκαθίδρυση του συναισθήματος της απογοήτευσης μέσα μας. Θα ήταν σαν μια ζωή στο «κενό».

Ίσως ακόμα πιο σημαντικά στοιχεία από την ίδια την παρουσία της «τέχνης» στην ζωή μας είναι η δυνατότητα να την αντιληφθούμε και η επιθυμία να την αναζητήσουμε. Δεν απαιτεί ιδιαίτερες γνώσεις. Ίσως δεν απαιτεί καν οποιαδήποτε μορφή εκπαίδευσης. Αυτό γιατί η «τέχνη» βρίσκεται παντού. Γεννιέται πρώτα από όλα στα μάτια μας και όχι σε αυτό που κοιτάμε. Δηλαδή, προϋπάρχει μέσα μας πριν συναντηθεί με το εξωτερικό ερέθισμα. Έτσι το εξωτερικό ερέθισμα μπορεί να είναι ένας ήχος ή μια εικόνα που ποτέ δεν δημιουργήθηκαν για να τα θαυμάσουμε ως καλλιτεχνικά δημιουργήματα αλλά εν τούτοις, η «ουσία» που κρύβουμε μέσα μας τους δίνει «ζωή» και αποκτάνε πλέον νόημα. Μπορεί να είναι ένας ήχος που μας κάνει να χαμογελάσουμε, μια φράση που μας κάνει να φανταστούμε, μια εικόνα που μας χαϊδεύει την καρδιά.

Η τέχνη είναι «ζωοφόρα» στον άνθρωπο και ανεξάντλητη πηγή προόδου. Αποτελεί δομικό στοιχείο της ανθρώπινης ανάπτυξης και οδηγός φαντασίας και φωτεινής ελπίδας ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές της ανθρωπότητας. Είναι θείο δώρο ισάξιο, αν όχι ανώτερο, της νοημοσύνης. Και για να είμαστε ακριβείς, η αναζήτηση της, είναι αυτό το μαγικό στοιχείο που μπορεί να μας αλλάξει προς το καλύτερο τον τρόπο με το οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Τα πάντα κρύβουν ομορφιά μέσα τους. Το μυστικό δεν είναι να την βλέπουμε, αλλά να την ψάχνουμε. Να έχουμε την επιθυμία να την μεταφράσουμε και να την ανακαλύψουμε. Αυτή η επιθυμία δεν σπουδάζεται και δεν μαθαίνεται. Δεν χρειάζεται να αντιλαμβανόμαστε κάθε τι που κάποιος ονομάζει τέχνη. Απλά να θέλουμε και να μπορούμε να αφουγκραστούμε, σε ένα πνευματικό επίπεδο και καθαρά υποκειμενικό, τον κόσμο γύρω μας, γενικά. Αν και αυτό είναι δύσκολο, το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε για την τέχνη είναι να την σεβόμαστε και να την κοιτάμε περίεργα. Είναι αρκετό.

Πολλοί, σε μια αφηρημένη ή αλληγορική έκφραση κάποιου καλλιτέχνη, ίσως να πασχίζουν να βρουν το νόημα ή την καλαισθησία ή την μελωδία και να αναρωτιούνται, μήπως δεν καταλαβαίνουν, μήπως δεν έχουν την παιδεία και τις γνώσεις να αντιληφτούν το έργο που έχουν απέναντι τους. Αυτό είναι μια λεπτομέρεια. Είναι αδιάφορο. Καταρχήν καλό θα είναι να έχουμε στο μυαλό μας ότι μπορεί κανείς να μην το καταλαβαίνει ή ότι δεν βρίσκουμε ομορφιά διότι αντικειμενικά δεν είναι κάτι ωραίο. Πέρα από αυτό, μπορεί απλά να μην μας εκφράζει και αυτό που έχει σημασία πάνω από όλα, είναι πώς μας κάνει να αισθανόμαστε.

Δυο πράγματα μπορούν να συμβούν με την τέχνη. Το ένα είναι η έκφραση του συναισθήματος και το άλλο είναι η δημιουργία του. Μπορούν να συνδυαστούν αλλά δεν είναι απαραίτητο. Κάποιοι διαλέγουν να δημιουργήσουν τέχνη που μπορεί να υφαρπάξει την προσοχή και το συναίσθημα πολλών. Επιλέγουν να σε σοκάρουν. Ίσως με μια εικόνα που μας προκαλεί απέχθεια ή που εύκολα μας προσβάλλει. Είναι απαράβατο και απολύτως σεβαστό δικαίωμα τους, αλλά όσο αφορά την προσέγγιση, είναι φτηνή και ανέξοδη. Αλλά εκεί κρύβεται και ένα ακόμα μαγικό συστατικό της τέχνης. Η υποκειμενικότητα της. Σε κάθε έναν μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό. Ένα σύμπαν συναισθημάτων μπορεί να γεννηθεί από οπουδήποτε και οποιονδήποτε. Για το λόγο αυτό η τέχνη τρέφεται μέσα από την ελευθερία και η ελευθερία τρέφεται μέσα από την τέχνη.

Η ψυχή μας δεν έχει μιλιά. Αν θέλουμε να την ακούσουμε, μόνο μέσα από την τέχνη μπορούμε. Ο παλμός της ψυχής, μας ακουμπά άλλες φορές απαλά και άλλες δυνατά, σε έναν χορό, σε μια φωτογραφία, σε μια ζωγραφιά, σε ένα τραγούδι και σε ένα στίχο. Οτιδήποτε μας εκφράζει. Ας πλησιάσουμε και ας ακουμπήστε πάνω της και θα την νιώσουμε να πάλλεται, όπως πάλλεται μια ζωντανή καρδιά.

«Η ζωή, ο θάνατος κι αναμεσίς η Τέχνη» (Νίκος Εγγονόπουλος, 1910-1985, Έλληνας ποιητής).