Τί απέγινε η Αραβική Άνοιξη;

Τρία χρόνια συμπληρώνονται από τις πρώτες διαδηλώσεις στην Τυνησία, που σηματοδότησαν την αρχή της “Αραβική Άνοιξης”. Πού κατέληξαν οι ελπίδες των αραβικών λαών;

Τυνησία

Κανείς δεν φανταζόταν πως η αυτοπυρπόληση του Τυνήσιου μικροπωλητή Mohamed Bouazizi τον Δεκέμβριο του 2010 στην πόλη Sidi Bouzid θα αποτελούσε το έναυσμα για να έρθει η Άνοιξη όχι μόνο στην Τυνησία, αλλά και σε άλλες χώρες του Αραβικού κόσμου.

Ο Βouazizi δεν ήταν ένας απλός οπωροπώλης, αλλά άνεργος πτυχιούχος πανεπιστημίου που για να ζήσει αναγκαζόταν να πουλά λαχανικά και φρούτα. Όταν η αστυνομία του το απαγόρευσε, ο νεαρός αυτοπυρπολήθηκε ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την αδικία, την ανεργία και την φτώχεια που μάστιζαν την πλειοψηφία των πολιτών, ιδίως των νέων. Ήταν το γεγονός που ξεχείλισε το ποτήρι. Χιλιάδες Τυνήσιοι βγαίνουν στους δρόμους οργισμένοι και καταφέρνουν να τρέψουν σε φυγή τον για 24 συνεχόμενα χρόνια πρόεδρο της χώρα Ζίν Ελ Αμπιντίν Μπεν Αλί, ο οποίος δηλώνει την παραίτηση του και  μεταβαίνει με ελικόπτερο στην Σαουδική Αραβία.

Η Αραβική Άνοιξη δεν σήμανε μόνο το τέλος της δικτατορίας του Μπεν Αλί αλλά άνοιξε και το δρόμο για τις πρώτες ελεύθερες εκλογές στην χώρα, ένα χρόνο μετά. Παρόλα αυτά, το κεντροδεξιό μετριοπαθές ισλαμικό κόμμα Αναγέννηση δεν έχει καταφέρει να αλλάξει και πολλά. Η ανεργία και η φτώχεια παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, ενώ κάποιοι δεν διστάζουν να μιλήσουν για τον χειμώνα που ήρθε μετά την Άνοιξη, καθώς ο διχασμός μεγαλώνει. Πολλοί από τους διαδηλωτές που πάλεψαν για δημοκρατικές ελευθερίες φοβούνται για την στροφή της Τυνησίας στο Ισλάμ και όχι στην δημοκρατία.

Αίγυπτος

Δυο χρόνια μετά την ανατροπή του δικτάτορα Μουμπάρακ και την πραγματοποίηση των πρώτων ελεύθερων εκλογών και μάλιστα πολυκομματικών, η Αίγυπτος φαίνεται πιο διχασμένη από ποτέ.

Αρχικά οι εκλογές -λίγους μετά μήνες από την εξέγερση της πλατείας Ταχρίρ – αναδεικνύουν ένα χαώδες σκηνικό. Από τη μια αυτοί που ακόμα προτιμούν το παλιό καθεστώς του Μουμπάρακ -κυρίως από αγροτικές περιοχές- και από την άλλη αυτοί που θέλουν να συνεχιστεί η επανάσταση και να πέσει και η στρατιωτική εξουσία. Στην μέση η Μουσουλμανική Αδελφότητα με τον Μοχάμεντ Μόρσι, ο οποίος και τελικά εκλέγεται.

Ο Μόρσι προσπαθεί να εξισορροπήσει τα πράγματα. Δεν τα καταφέρνει. Αποτυγχάνει να εκπληρώσει τα αιτήματα της επανάστασης για ψωμί, ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Αντίθετα, προκαλεί την οργή του πλήθους το οποίο ξαναγυρνά στην πλατεία Ταχρίρ όταν ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος αποφασίζει με διάταγμα, τον Νοέμβριο του 2012, να συγκεντρώσει στο πρόσωπό του υπερεξουσίες. Παράλληλα, το νέο Σύνταγμα έχει ξεκάθαρες ισλαμικές αποχρώσεις, ενώ ανακοινώνονται και αυξήσεις των φόρων.

Παρόλο που λόγω των αντιδράσεων δεν τίθεται κανένα από αυτά τα μέτρα σε εφαρμογή, οι διαμαρτυρίες που αυξάνονται μέρα με την μέρα δίνουν το βήμα στο στρατό για την πραξικοπηματική επέμβασή του τον Ιούλιο. Ο Μόρσι και στελέχη της Αδελφότητας των Μουσουλμάνων συλλαμβάνονται. Ο στρατός καθαιρεί τον Πρόεδρο, καταστέλλει βίαια τις αντιδράσεις των υποστηρικτών του, αναστέλλει την ισχύ του Συντάγματος και διορίζει μεταβατική κυβέρνηση τεχνοκρατών μέχρι τη διεξαγωγή προεδρικών και βουλευτικών εκλογών.

Ο εκδημοκρατισμός της Αιγύπτου δύο χρόνια μετά φαίνεται όνειρο θερινής νυκτός.

Λιβύη

Σε αντίθεση με άλλους δικτάτορες, ο Μουαμάρ Καντάφι έκανε αυτό που διακήρυξε. Πολέμησε του εχθρούς του ως το τέλος του οδηγώντας την Λιβύη σε εμφύλια σύρραξη. Στο πόλεμο αναμείχθηκε και το ΝΑΤΟ βοηθώντας τους αντάρτες.

Οι πρώτες ελεύθερες εκλογές μετά από 40 χρόνια έγιναν σε πανηγυρικό κλίμα, με 142 κόμματα να συμμετέχουν και τον Συνασπισμό των Εθνικών Δυνάμεων να κερδίζει. Όμως, παρά το γεγονός ότι η χώρα έχει πια δημοκρατικά εκλεγμένη, κοσμική κυβέρνηση (με αρκετά στελέχη του καθεστώτος Καντάφι στο νέο υπουργικό συμβούλιο), η δημοκρατική διακυβέρνηση ελάχιστα επηρεάζει το διασπασμένο εσωτερικό της. Μοιραία, το κενό εξουσίας προσπαθούν να εκμεταλλευτούν και οι εξτρεμιστές σαλαφιστές (ισλαμιστές).

Συρία

Το Μάρτιο του 2011 οι Σύριοι, στον απόηχο των εξεγέρσεων στις άλλες αραβικές χώρες, διαδήλωσαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα βασανιστήρια που υπέστη ομάδα φοιτητών, συλληφθέντων για τον σχεδιασμό αντικυβερνητικών γκραφίτι. Ο πρόεδρος Άσαντ αντέδρασε με στρατιωτική καταστολή και βία και οι υπόγειες μάχες συνεχίστηκαν. Από την αρχή του καλοκαιριού, όμως, η αντίδραση έμοιαζε να παίρνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Χιλιάδες στρατιώτες πέρασαν στην άλλη όχθη και αποστάτησαν σχηματίζοντας αντικυβερνητικές στρατιωτικές δυνάμεις, ενώ ιδρύθηκε και το Ανώτατο Επαναστατικό Συμβούλιο. Ήταν η αρχή του δίχρονου εμφυλίου που μαίνεται ακόμα στην Συρία.

Η αραβική άνοιξη εξελίχτηκε για την Συρία σε αραβικό εφιάλτη με αμέτρητους άμαχους νεκρούς και τραυματίες, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Πόλεις καταστρέφονται και αδειάζουν από ανθρώπους που φεύγουν, χιλιάδες οι πρόσφυγες τρέχουν να σωθούν στα σύνορα. Οι δυο πλευρές αλληλοεξοντώνονται με τους αντάρτες να έχουν ξεχάσει τα αιτήματα της επανάστασης και να προβαίνουν σε βιαιότητες, κλοπές, λεηλασίες.

Από την Αλγερία ως το Μαρόκο

Παρόλα αυτά η Αραβική Άνοιξη δεν «έγινε χειμώνας» όπως κάποιοι προέτρεξαν να πουν. Αντίθετα έσπειρε τον καρπό της αλλαγής και γέννησε την ιδέα της ελευθερίας και την δημοκρατίας ακόμα και σε χώρες που δεν είχαν γνωρίσει άλλο καθεστώς από την απολυταρχία.

Στην Αλγερία, για παράδειγμα, μπορεί το καθεστώς να μην ανατράπηκε αλλά στις 3 Φεβρουαρίου του 2011 και έπειτα από διαδηλώσεις αποφασίστηκε η άρση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που είχε επιβληθεί το 1992, καθώς και πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Τον Απρίλιο, η αλγερινή κυβέρνηση ανακοινώνει αναθεώρηση του Συντάγματος, ενώ δίνει μισθολογικές αυξήσεις στους υπαλλήλους, που φτάνουν για ορισμένες κατηγορίες στο 80%, προσφέρει επιδότηση βασικών αναγκών και οικονομική υποστήριξη για τη δημιουργία επιχειρήσεων. Άλλα μέτρα που λαμβάνονται αφορούν την προώθηση της δημιουργίας θέσεων εργασίας, την αναβάθμιση των ΜΜΕ, και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Στο  Μαρόκο αποφασίζεται μια σημαντική μεταρρύθμιση του Συντάγματος, όπως και στην Υεμένη, όπου έχουν προκηρυχθεί βουλευτικές και προεδρικές εκλογές για το 2014.