Το μυστήριο της Ελλάδας

Σίγουρα έχετε αναρωτηθεί γιατί η χώρα μας βρίσκεται πάντα ουραγός σε μια σειρά κρατών που αναπτύσσονται σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Υπάρχουν πολλές απόψεις και εξηγήσεις γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό. Είναι ένα αμφιλεγόμενο θέμα που αναπόφευκτα μας χαρίζει μια ιδιαιτερότητα, μια αίσθηση διαφορετικότητας. Αυτή η αίσθηση αντί να μας ανησυχεί, πολλές φορές φαίνεται να  χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσουμε την ιεράρχηση της χώρας σε πολλούς διαφορετικούς τομείς. Γιατί όμως είμαστε τόσο διαφορετικοί από όλους τους άλλους;

Ίσως να είναι η ένδοξη ιστορία των αρχαίων προγόνων μας. Η πρώτο-συλλαμβανόμενη έννοια της Δημοκρατίας, η γέννηση της Φιλοσοφίας, η ανάπτυξη των γραμμάτων και τεχνών και τόσες άλλες πρωτιές.  Ίσως να είναι η ασύγκριτη ομορφιά της ελληνικής φύσης. Ο ζεστός της ήλιος, ο καταγάλανος ουρανός της, τα γκριζοπράσινα βουνά της, το απέραντο γαλάζιο της θάλασσάς της και τα μοναδικά νησιά της. Ίσως να είναι η γεωγραφική της θέση που όπως την περιγράφει ο Ελύτης την αναγκάζει να ‘στέκει’ μόνη της. Λέει: «Της Ασίας αν αγγίζει από τη μια ~ της Ευρώπης λίγο αν ακουμπά ~ στον αιθέρα στέκει να ~ και στη θάλασσα μόνη της!». Υπάρχουν πράγματι μοναδικά στοιχεία σε αυτή την προικισμένη χώρα. Αλλά γιατί αυτή η κληρονομιά να μην αποτελεί στοιχείο διαφορετικότητας προς το καλύτερο και αντίθετα χρησιμοποιείται ως δικαιολογία για το χειρότερο;

Είναι απαραίτητο, όχι μόνο να δούμε τα στοιχεία ιστορικά, τους αριθμούς, τις στατιστικές, τις μετρήσεις και τις μελέτες που συγκρίνουν τα ποιοτικά και άλλα χαρακτηριστικά της Ελλάδας με αυτά άλλων χωρών, αλλά και να ζήσουμε ή να καταλάβουμε το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτύσσονται άλλοι άνθρωποι, σαν και εμάς, σε άλλα κράτη. Δεν μπορούμε, αν δεν αναδυθούμε μέσα από τον μικρόκοσμο στο οποίο έχουμε βυθιστεί, να συνειδητοποιήσουμε πόσο μακριά βρισκόμαστε από τις κοινωνίες που αντικρίζουμε ως πρότυπα και ευελπιστούμε να φτάσουμε κάποια μέρα.

Τι αντιμετωπίζει στην καθημερινότητα του ο μέσος μαθητής που μεγαλώνει στην Γερμανία, στην Αμερική ή στην Σουηδία, σε σχέση με το παιδί που μεγαλώνει στην Ελλάδα; Ασχολείται άραγε με τα προβλήματα και την ανεπάρκεια των κτιριακών υποδομών, τις ελλείψεις του εξοπλισμού ή την πληρότητα των βιβλίων;

Σύρεται σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα μαθήματα στο σπίτι; Έρχεται αντιμέτωπος με καταλήψεις και κομματικές επιρροές; Υποβάλλεται στην ‘ανωμαλία’ της προετοιμασίας των πανελληνίων εισαγωγικών εξετάσεων; Όχι. Απλά όχι. Δεν έχει λύση όλα τα προβλήματα του αλλά σε καμιά περίπτωση δεν συγκρίνεται με αυτά που αντιμετωπίζει το παιδί στην Ελλάδα. Σήμερα, στο αποκορύφωμα μια πορείας 30 ετών επιβραδυμένης ανάπτυξης, με οπισθοδρομικές και αυτοκαταστροφικές τάσεις, στεκούμενοι πλέον στον «γκρεμό», αντί να συζητάμε για επίπονες διορθωτικές κινήσεις και την κάλυψη του κενού με τον μέσο όρο της Ευρώπης σε διαφόρους τομείς του σχολείου, συζητάμε για εκλογές μεταξύ των καθηγητών για την επιλογή του Διευθυντή του σχολείου. Τι είναι αυτό και από πού έρχεται; Ποιος άλλος το εφαρμόζει και πως είναι δυνατόν να επιλέγεται ο Διευθυντής ενός σχολείου βάση της δημοτικότητας του; Αλλά η διαφορετικότητά μας δεν εξαντλείται στα σχολικά μας χρόνια.

Στη συνέχεια έρχεται το Πανεπιστήμιο. Πραγματικά, με ποιον μπορούμε να συγκριθούμε; Την μοναδική παρηγοριά την βρίσκουμε σε κάποιες μεμονωμένες και ηρωικές, προσπάθειες καθηγητών ή φοιτητών. Που να κοιτάξουμε; Να βάλουμε δίπλα-δίπλα μια φωτογραφία ενός βρετανικού campus από ένα οποιουδήποτε πανεπιστήμιο με τους υπό διάλυση χώρους του ελληνικού; Που οι ρωγμές στους τοίχους καλύπτονται από αφίσες κομμάτων; Ποιος ξένος φοιτητής του δυτικού κόσμου αναμειγνύει τις όποιες κομματικές του ανησυχίες με τις σπουδές του; Γιατί εμείς εδώ να μην έχουμε βρει την χρυσή τομή μεταξύ του νέου, στον οποίο εναποθέτεις την ελπίδα σου για την ώθηση της κοινωνίας προς τα μπροστά, με ένα πανεπιστήμιο παρόμοιο με αυτά του εξωτερικού; Τι έχουν κάνει οι άλλοι διαφορετικό που εμείς δεν μπορούμε; Γιατί να μην συγκεντρώνονται στην Ελλάδα φοιτητές από όλα τα μέρη του κόσμου για να σπουδάσουν αρχαιολογία, φιλοσοφία, θαλάσσια βιολογία, ιατρική, τουριστικές ειδικότητες και ό,τι άλλο πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε να ανταγωνιστούμε στην διεθνή αγορά; Γιατί οι χώρες των Βαλκανίων να μην στέλνουν τα παιδιά τους στην Βόρεια Ελλάδα για σπουδές και να τα στέλνουμε εμείς σε αυτές; Αντί να ασχολούμαστε με αυτά, εμείς αναλωνόμαστε με έννοιες όπως οι αιώνιοι φοιτητές, οι εκλογές για τους πρυτάνεις, το πανεπιστημιακό άσυλο και με την κατάργηση αγγλόφωνων επί πληρωμή μεταπτυχιακών. Φαίνεται σαν το όχημα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, στην πορεία προς την ανάπτυξη του, να έπεσε πριν δεκαετίες σε μια λασπωμένη λακκούβα και από τότε μέχρι σήμερα να σπινάρει, με αποτέλεσμα να βυθίζεται περισσότερο. Χαμένοι μέσα από τους καπνούς της καταπονημένης μηχανής του, δεν έχουμε συνειδητοποιήσει πόσο μακριά μπροστά βρίσκονται όλες οι υπόλοιπες χώρες.

Ως αποκορύφωμα της μοναδικότητας μας, έρχεται και ‘το μετά’ από το πανεπιστήμιο. Ένας χρόνος υποχρεωτικής στρατιωτικής εκπαίδευσης για τους άνδρες. Ξανά, πρωτοτυπούμε. Την στιγμή εκείνη, που οι νέοι από τα κράτη που υποτίθεται ότι κοιτάμε να μοιάσουμε, ξεκινάνε, με όση κρατική ώθηση είναι εφικτή και με «λυσσασμένη» όρεξη, φιλοδοξία και ελπίδα, την επαγγελματική τους σταδιοδρομία, εμείς, πάμε στρατό. Ας ήταν ένα ακόμα σχολείο. Ένα πραγματικό στρατιωτικό σχολειό. Αντίθετα, είναι κάτι απροσδιόριστο. Ένας χρόνος στην πιο κρίσιμη ηλικία που θυσιάζεται χωρίς να παίρνεις τίποτα σε αντάλλαγμα. Περιορίζεται η μη-επαγγελματική εκπαίδευση του μέσου στρατιώτη, στον βηματισμό και στα παραγγέλματα, στον φραπέ και στην λούφα. Αντί να εξετάζεται πως μπορεί αυτός ο χρόνος που χαρίζεται στην πατρίδα να γίνει παραγωγικός και να προσφέρει και στον νέο αλλά και στην χώρα, εμείς μιλάμε για εξοπλιστικά προγράμματα, παρελάσεις και αγήματα.

Αφού έχεις υποστεί το τρενάκι της μοναδικότητας αυτής ως εδώ, «ξερνιέσαι» στον στίβο της εργασίας οπού πρέπει να ανταγωνιστείς διακρίσεις και αόρατες αξιολογήσεις, ελάχιστη αξιοκρατία και μια συρρικνωμένη αγορά. Ένα περιβάλλον ανύπαρκτης βιομηχανίας, ανούσιου Δημόσιου, περιορισμένες επενδύσεις και μια ατελείωτη γραφειοκρατία να στέκεται αγέρωχος φρουρός οργανωμένων συμφερόντων και ομάδων, έτοιμων να σε περιορίσουν και να σε επιβραδύνουν. Αυτά έχεις απέναντι σου και πώς να ανταγωνιστείς τον συνομήλικο σου Ευρωπαίο ή Αμερικανό; Ναι, κάποιοι Έλληνες το κατάφεραν και το καταφέρνουν αλλά αυτό δεν φτάνει ούτε δικαιολογεί την κατακρεουργημένη μας κοινωνική αντίληψη και τα τεράστια, χρόνια λάθη μας. Το ενδιαφέρον απαιτείται να εστιάζεται στον μέσο όρο των εργαζομένων και όχι στις λαμπρές εξαιρέσεις. Αντί λοιπόν να πέφτουμε με τα μούτρα πάνω στην καινοτομία, την τεχνολογία και στην ανάπτυξη, στην εκμετάλλευση των όποιων δυνατοτήτων μας και στην υποστήριξη των επενδύσεων, χανόμαστε μέσα σε στερεότυπα δήθεν προστασίας του εργάτη την στιγμή που χάνεται το εργοστάσιο που δουλεύει ο εργάτης. Λαϊκισμοί περί εργασιακής δικαιοσύνης, όταν η ανεργία μονιμοποιείται πλέον σε τραγικά υψηλά ποσοστά και δεν θα υπάρχει καν εργασιακός χώρος να εφαρμοστή αυτή η δικαιοσύνη. Οι άλλες χώρες άραγε ζουν πνιγμένες μέσα στην εργασιακή αδικία και εμείς, μόνο εμείς το αναγνωρίζουμε αυτό;

Τελειώνουμε το τρενάκι του τρόμου με την σύνταξη. Θέλουμε να περνούμε σύνταξη όσο το δυνατόν νωρίτερα άλλα δεν έχουμε λύσει το πρόβλημα αν θα μπορούμε κατ’ αρχήν, να πάρουμε σύνταξη.

Ναι, είμαστε τελικά πολύ διαφορετικοί. Μήπως όμως αξίζει αυτή η διαφορετικότητα; Μην είναι το τίμημα της υποτιθέμενης ‘ανώτερης’ ποιότητας της ζωής μας σε σχέση με τους «άλλους»; Απλοϊκά και αλληγορικά, αυτής της εύκολης προσβασιμότητας στο ταβερνάκι και στην παραλία, στο μπαράκι, στο νησάκι; Μην είναι το τίμημα άραγε της ‘ελευθερίας’ που αισθάνεται ο πολίτης αυτής της χώρας να καταπατά νόμους χωρίς συνέπειες; Μην είναι το τίμημα για την γνώση που υποτίθεται ότι κατέχουμε στο να ζούμε καλύτερα από τους άλλους;

Δυστυχώς όχι. Η προσβασιμότητα στο ταβερνάκι και στην παραλία έρχονται δεύτερα από την προσβασιμότητα στο νοσοκομείο όταν αρρωστήσεις. Η ελευθερία να καταπατάς νόμους είναι παραπλανητική και ενοχλητική όταν παράλληλα καταπατώνται και τα δικά σου δικαιώματα. Συμβαίνει από κρατική ανεπάρκεια και όχι από επιλογή. Είναι παράγωγο της ανυπαρξίας των ελεγκτικών μηχανισμών αλλά και της παιδείας. Τέλος, όχι, δεν ζούμε καλύτερα από τους άλλους. Οι άλλοι ζουν καλύτερα από εμάς και αυτό διαπιστώνεται εύκολα, όταν μας απασχολήσει η συνολική εικόνα της ζωής τους και όχι μια επιλεγμένη στιγμή.

Δεν είμαστε διαφορετικοί λοιπόν επειδή κληρονομήσαμε μια μοναδική χώρα και μια ένδοξη ιστορία. Είμαστε μοναδικοί διότι αποτύχαμε περισσότερο από κάθε άλλον με τον οποίο συγκριθήκαμε. Ας συνεχίσουμε να ελπίζουμε. Η ιστορία είναι μαζί μας.

«Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα.» 

(Νίκος Καζαντζάκης, 1883-1957, Έλληνας συγγραφέας)