Ο Δεύτερος Ψυχρός Πόλεμος;

Ο Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης ξεκίνησε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έληξε μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και των κομμουνιστικών καθεστώτων στις αρχές του 1990. Ήταν ένας «πόλεμος» ιδεολογίας και ισχύος, σε όλα τα επίπεδα. Αν και έφτασε στα όρια της πολεμικής σύρραξης, όπως το 1962 στην Κούβα με την κρίση των πυραύλων, εντούτοις δεν υπήρξε ποτέ ένοπλη σύγκρουση μεταξύ των δύο πλευρών. Πέρα από την βαθιά ιδεολογική σύγκρουση, δύο ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά του «πολέμου» αυτού. Ο «φόβος» της πυρηνικής εμπλοκής και ο εντονότατος ανταγωνισμός που «έφτασε» μέχρι και το φεγγάρι.   

Όλοι ευχόμαστε η κρίση στην Ουκρανία να λήξει ειρηνικά. Ευελπιστούμε να βρεθεί μία βιώσιμη διπλωματική λύση, η χώρα ακέραιη να επιστρέψει σε μία φυσιολογική κατάσταση και μέσα από δημοκρατικούς διαύλους να προταθούν οι επιλογές για το μέλλον της. Ως τότε, προσευχόμαστε να μη συμβεί κάποιο ατύχημα το οποίο θα αποτελέσει τη “σπίθα” για ένα παρανάλωμα εξελίξεων με απρόβλεπτες συνέπειες.

Αυτό όμως που απ’ ότι φαίνεται, όσες προσευχές και να κάνουμε δεν πρόκειται να ανακοπεί, είναι η έναρξη ενός δευτέρου κύκλου «σιωπηρής» διαμάχης, μεταξύ των ίδιων παικτών. Σχεδόν 25 χρόνια μετά τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, φαίνεται να βιώνουμε και πάλι στις μέρες μας, μία «ιστορική» στιγμή, αυτή της έναρξης ενός δεύτερου. Δίνεται η εντύπωση ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να διεκδικήσει το ρόλο της ξανά, ως μία υπερδύναμη, αντάξιου μεγέθους με την πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση, έτοιμη να επανακαταλάβει τη θέση του αντίθετου πόλου. Όχι αυτή του «κοιμώμενου γίγαντα», όπως της Κίνας, αλλά αυτή του δραστήριου και παντού εμπλεκόμενου «παίχτη». Αν και η εξέλιξη της κρίσης στην Ουκρανία είναι ένα τυχαίο χρονικά γεγονός, είτε αναμενόμενο είτε όχι, ο τρόπος αντίδρασης της Ρωσίας ήταν σαν ένα «ξέσπασμα» από μια καταπίεση ετών.

Από την άλλη πλευρά, αυτή της Αμερικής, ο αιφνιδιασμός της απέναντι στην εξέλιξη της κρίσης και περισσότερο απέναντι στις κινήσεις της Ρωσίας, είναι εμφανής. Μπορεί να μην είναι του μεγέθους του τρομοκρατικού χτυπήματος στους Δίδυμους Πύργους αλλά είναι, θα τολμούσα να πω, ιστορικών διαστάσεων. Δεν είναι αιφνιδιασμός ως προς την αντίδραση της Ρωσίας να διεκδικήσει τα συμφέροντά της σε μία περιοχή με ιστορική, οικονομική και στρατηγική σημασία για την ίδια. Αυτό ήταν αναμενόμενο. Ο αιφνιδιασμός έγκειται στη συνειδητοποίηση της Αμερικής ότι δεν μπορούσε να δημιουργήσει καμία στρατιωτική και οικονομική απειλή, καθώς και στη διπλωματική «απομόνωση» στην οποία βρέθηκε. Μια στρατιωτική εμπλοκή της Αμερικής θα μπορούσε να είναι καταστροφική για όλους, συμπεριλαμβανομένης και της ίδιας. Στις οικονομικές απειλές υπήρχε προετοιμασία από την άλλη πλευρά αλλά και σχεδιασμένα αντίποινα. Στη διπλωματική σκακιέρα, η Κίνα τάχτηκε υπέρ της Ρωσίας και η Ευρώπη με ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ των δυο πλευρών, κράτα μία συγκρατημένη στάση, διστακτική ακόμη και στην διπλωματική σύγκρουση. Η Τουρκία τήρησε εκκωφαντική σιωπή, κάτι αναμενόμενο μετά τις τελευταίες πολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της. Ακόμα και η Βρετανία, διαχρονικός συνοδοιπόρος της Αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής, σε καμία περίπτωση δεν δείχνει να επιθυμεί την κλιμάκωση της κρίσης με σημαντικά διπλωματικά αντίποινα τα οποία μπορεί να έχουν κόστος στα οικονομικά της συμφέροντα.

Μπορεί οι εντυπώσεις να είναι υπέρ της Αμερικής, καθότι όντως η Ρωσία εισέβαλε σε ένα άλλο κράτος, αλλά στην πραγματικότητα βρέθηκε μόνη. Η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία και τα σινορωσικά ιστορικά δεσμά, υπογραμμίστηκαν με τον πιο έντονο τρόπο, μέσα από την Ουκρανική κρίση. Ακόμα και αν επιτευχθεί η εκτόνωση της κρίσης και η προσέγγιση μίας διπλωματικής λύσης, τα γεγονότα των τελευταίων 10 ημερών, πρόκειται να επιφέρουν αναθεώρηση σχεδίων σε πολλά επίπεδα και από πολλές χώρες.

Αναμένεται από την Ευρώπη να επισπεύσει τη μείωση της ενεργειακής της εξάρτησης, μέσα από τη διάσπαση της προμήθειάς της σε όσες το δυνατόν περισσότερες πηγές. Οι αγωγοί καυσίμων που το καταφέρνουν αυτό ίσως να ενθαρρυνθούν, αλλά το ερώτημα είναι, τι αναμένεται από την Αμερική.

Ιστορικά, οι αντιδράσεις των ΗΠΑ στους αιφνιδιασμούς είναι πάντα έντονες και πολλαπλάσιες. Στην περίπτωση της Ρωσίας, μία στρατιωτική επιβολή, ένας πόλεμος, πέραν του ότι δεν τίθεται τέτοια αιτία, είναι και εκτός σεναρίου εργασίας, καθότι θα ήταν αμοιβαία καταστροφικός. Οπότε αναπόφευκτα, σαν αναμενόμενη αντίδραση, είναι πιθανό οι υπόγειες τακτικές των «συγκρούσεων» του Ψυχρού Πολέμου να αναβιώσουν. Επίσης μπορεί σε μία τέτοια περίπτωση, το κυρίως βάρος της Αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής, να μετατοπιστεί από τη Μέση Ανατολή.

Ίσως δούμε σύγκρουση σε πολιτικό επίπεδο, με ναυαρχίδα αιτίας τον περιορισμό των πολιτικών ελευθεριών στη Ρωσία από τη μία πλευρά και τον ιμπεριαλισμό της Αμερικής από την άλλη. Ακόμα και στο εσωτερικό των χωρών. Στην προεκλογική περίοδο οι Ρεπουμπλικάνοι θα αναδείξουν σε λάβαρο του αγώνα τους, τον αιφνιδιασμό που δέχτηκε η Αμερική στην Ουκρανική κρίση. Σε γεωπολιτικό επίπεδο, θα αναθερμανθούν οι σχέσεις με τις σφαίρες επιρροής και από τις δυο πλευρές. Σε οικονομικό επίπεδο, ο τομέας της ενέργειας και η μεταφορά της, θα συνεχίσει να είναι, αλλά πολύ πιο έντονα, αιτία σύγκρουσης συμφερόντων. Επίσης, πιθανότατα, οι μυστικές υπηρεσίες και η κατασκοπεία, ο ανταγωνισμός στην τεχνολογία και στη διαστημική ανάπτυξη, σιγά-σιγά θα κάνουν την παρουσία τους εμφανή.

Είναι ένα γεγονός σε εξέλιξη και είναι νωρίς ακόμα για οποιαδήποτε συμπεράσματα αλλά είναι επίσης εντυπωσιακοί καμία φορά οι κύκλοι τις ιστορίας. Στην αρνητική τους πλευρά είναι σαν το σκύλο που κυνηγάει την ουρά του. Όχι μόνο εξαιτίας του συμβολισμού της επανάληψης, αλλά κυρίως λόγω της χαμηλής νοημοσύνης που αποπνέει αυτή η εικόνα. Ας ελπίσουμε ότι γίναμε εξυπνότεροι και ας ευχηθούμε για μία πιο αισιόδοξη εξέλιξη.