Το ρωσικό αέριο, η Ουκρανία και η Ευρώπη

Το θέμα της προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου μετά την όξυνση των σχέσεων Ρωσίας – Δύσης λόγω Ουκρανίας ξαναβγαίνει στην επιφάνεια.

Η Ευρώπη έχει από το 2009 και μετά λάβει σημαντικά μέτρα ανάγκης αναβαθμίζοντας δίκτυα και αποθηκεύσεις ώστε σε περίπτωση διακοπής της παροχής μέσω Ουκρανίας να μπορέσει να ικανοποιήσει τη ζήτηση για αρκετό χρονικό διάστημα. Η οικονομία όμως της Ευρώπης δεν μπορεί να λειτουργεί με μέτρα ανάγκης. Χρειάζεται μακροχρόνια εγγυημένες πηγές ενέργειας. Όμως ακριβώς επ’ αυτού συμβαίνουν πράγματα τα οποία είναι δύσκολο να ερμηνευθούν ορθολογικά.

Η Gazprom και οι Ευρωπαίοι εισαγωγείς έχουν υπογράψει συμβάσεις για ποσότητες 155 bcma (δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως) από το 2014 και μετά. Αν εξαιρεθεί η Ουκρανία και η Ρωσία τροφοδοτήσει την Ευρώπη μόνο με παρακάμπτοντες την Ουκρανία αγωγούς, δημιουργείται έλλειμμα 50-60 bcm ετησίως που δεν μπορεί να καλυφθεί άμεσα από άλλες εισαγωγές. Οι Ρώσοι πρότειναν να καλύψουν αυτό το έλλειμμα με τον Νότιο αγωγό μέσω Βουλγαρίας, τον South Stream που θα έχει χωρητικότητα 63 bcma, θα στοιχίσει 18 δις Ευρώ και θα μπορέσει να λειτουργήσει από το 2018 και μετά. Εδώ αρχίζει όμως το πρόβλημα: Οι Βρυξέλλες σε αντίποινα για τη ρωσική εισβολή στην Κριμαία και για να εξαναγκάσουν την Ρωσία σε συνεργασία με την Ουκρανία ακύρωσαν τον South Stream ως έργο Ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Έδωσαν επίσης εντολή στις Υπηρεσίες της Ε.Ε. να διερευνήσουν όλες τις δυνατές πηγές παροχής αερίου και να υποβάλλουν έκθεση εντός 90 ημερών.

Είναι λοιπόν προφανές ότι για λίγα χρόνια το αέριο πρέπει να περάσει υποχρεωτικά μέσω Ουκρανίας και ότι η Ευρώπη σκέπτεται πως θα απεξαρτηθεί από την Gazprom το συντομότερο. Αυτό είναι ευκολότερο να λεχθεί παρά να γίνει. Τόσο για λόγους συμβατικούς όσο και για λόγους τεχνικούς το έλλειμμα των 50-60bcma είναι δύσκολο να καλυφθεί από αλλού άμεσα, όταν μάλιστα οι πηγές της Ευρώπης στη Βόρειο Θάλασσα φθίνουν και εξαντλούνται ενώ οι ανάγκες της αυξάνουν.

Παραλαβή υγροποιημένου αερίου (LNG) από Κατάρ ή σχιστολιθικού από τις ΗΠΑ απαιτεί νέες δαπανηρές υποδομές και βεβαιότητα μακροχρόνιας αδιατάρακτης παροχής. Αέριο μέσω Αζερμπαϊτζάν ή/και Ιράν απαιτεί και αυτό νέες σημαντικές υποδομές όπως ο αγωγός Nabucco, που τώρα αντικαθίσταται με τον τουρκικό TANAP. Αέριο από την Ανατολική Μεσόγειο είναι επί του παρόντος λίγο. Όλες οι επιλογές απαιτούν νέες επενδύσεις υποδομών πολλών δεκάδων δισεκατομμυρίων Ευρώ και με πενταετή ορίζοντα έναρξης. Επίσης όλες αυτές οι λύσεις έχουν και προβλήματα. Η Ευρώπη μπορεί σε ορίζοντα ετών να μειώσει την εξάρτηση της από την Ρωσία, αλλά δεν μπορεί να την διακόψει και δεν μπορεί να το κάνει αμέσως. Η Ρωσία έχει ανάγκη το συνάλλαγμα και δεν είναι αυτή που θα βοηθήσει στη μείωση των πωλήσεων της.

Είναι πλέον βέβαιο ότι η Ευρώπη θα διαφοροποιήσει τις πηγές εφοδιασμού της και θα μειώσει τις εισαγωγές από Ρωσία όσο πιο γρήγορα μπορεί. Έτσι η Ρωσία θα τείνει να γίνει κάπως φτωχότερη από ό,τι πριν των Ουκρανικών γεγονότων.

Για να το αντιμετωπίσει αυτό η Ρωσία κατευθύνει τις εξαγωγές της ανατολικά πλέον. Η Κίνα ήδη συμφώνησε να αγοράσει πετρέλαιο αξίας 350 δις δολαρίων τα επόμενα έτη. Αυτό θα σημάνει αυξημένες τιμές πετρελαίου για την Ευρώπη και η Κίνα, επενδύοντας στην ρωσική πετρελαϊκή παραγωγή αντικαθιστά σταδιακά την Γερμανία/Ευρώπη ως κύριος ενεργειακός εταίρος της Μόσχας.

Η μείωση της αμοιβαίας εξάρτησης και κατά συνέπεια του αμοιβαίου συμφέροντος καθιστούν τις προστριβές πιο εύκολες. Είναι επιθυμητές από την Γερμανία/Ευρώπη προστριβές με την Ρωσία; Μάλλον όχι. Τι θα συμβεί για παράδειγμα, αν οι Ουκρανοί λόγω επικείμενης χρεοκοπίας συνεχίσουν να μην πληρώνουν το αέριο που καταναλώνουν στην Gazprom; Αν οι Ρώσοι, απογοητευμένοι από την άρνηση του South Stream, στρέψουν δυναμικά τις εξαγωγές τους προς Ασία; Αν διακοπεί η παροχή αερίου μέσω Ουκρανίας τον επόμενο χειμώνα η Ευρώπη κάπως θα βολευτεί αλλά η Ουκρανία θα πεθάνει.

Για να μην πεθάνει η Ουκρανία, η Ε.Ε. ρυθμίζει ώστε η Ουκρανία να μπορεί να εισάγει έως 12 bcm από τη Σλοβακία και 7,2 bcm από την Πολωνία και την Ουγγαρία που είναι τα 2/3 του ελάχιστου που εισάγει από τη Ρωσία. Αυτό θα στοιχίσει 560 δολάρια τα 1000 κυβικά μέτρα, ήτοι 10,752 δις δολάρια το σύνολο. Με τις τρέχουσες τιμές η Ουκρανία πληρώνει στη Ρωσία 268,5 τα 1000 κυβικά μέτρα, ήτοι συνολικά 5,155 δις δολάρια για τα 19,2 δις κυβικά μέτρα. Η Ουκρανία δεν μπορεί να πληρώσει ούτε τα παλαιά χρέη της στη Ρωσία για το αέριο, που είναι ήδη 2,89 δις δολάρια και αυξάνουν σε ρυθμό περίπου ένα δις το μήνα. Πώς θα πληρώσει 10,752 δις επιπλέον;

Η Ρωσία θα αυξήσει την τιμή του αερίου, η οποία θα είναι πάντως φθηνότερη απο την δυτική πρόταση και οι Ρώσοι έχουν δεχθεί να μείνουν απλήρωτοι για αρκετό καιρό, πράγμα που δεν είναι αποδεκτό στη Δύση.

Η Ουκρανία πλησιάζει τη χρεοκοπία με άμεσα απλήρωτα χρέη πλέον των 15 δις δολαρίων, πληθωρισμό 14% που βαίνει αυξητικά και έσοδα που μειώνονται. Για να πάρει σε δύο χρόνια τα 14 δις δολάρια του ΔΝΤ θα πρέπει πρώτα να αποδεχθεί πρόγραμμα λιτότητας και” εξυγίανσης” της οικονομίας της, Τα κονδύλια που υπόσχονται οι δυτικοί ευεργέτες και αργούν και είναι συνδεδεμένα με βαρείς όρους, και πάντως τα χρέη είναι περισσότερα. Οι εργαζόμενοι με μέσο μισθό 300 ευρώ και οι συνταξιούχοι με σύνταξη 100 ευρώ πού θα βρουν τα χρήματα να πληρώσουν τον τριπλάσιο λογαριασμό θέρμανσης στην Ουκρανία των -20° C τον χειμώνα; Λιτότητα σε λαό που ήδη υποσιτίζεται θα έχει κοινωνικές συνέπειες που θα εξελιχθούν σε πολιτικές.

Τελικά η Ευρώπη θα δαπανήσει πολλές δεκάδες δισεκατομμυρίων και η Ουκρανία θα πληρώσει πολλά δις που δεν έχει γιατί; Για να είναι ανεξάρτητη από τη Ρωσία, η οποία ευχαρίστως μέχρι τώρα πουλούσε φτηνότερα το αέριο σε αυτήν και την Ευρώπη;

Μήπως αυτά είναι αποτελέσματα βίαιων και βιαστικών κινήσεων; Η ρήξη ΗΠΑ – Ρωσίας έχει τελικά ως μόνο θύμα την Ευρώπη.

Κάσσανδρος