Μέση Ανατολή: οι ασταθείς ισορροπίες

Η προσέγγιση Σαουδική Αραβίας – Ιράν και οι φιλοδοξίες της Τουρκίας αλλάζουν για άλλη μία φορά τις ασταθείς ισορροπίες στη Μέση Ανατολή.

Όταν η Α.Ε. ο Σαουδάραβας Πρέσβης στο Ιράν Αμπντούλ Ραχμάν Μπιν Γκαρμάν Αλ Σάχρι επισκέφθηκε τον πρώην Πρόεδρο του Ιράν και διακεκριμένο ενεργό πολιτικό Χασεμί Ραφσανζανί για να του μεταφέρει την “θερμή” πρόσκληση των Βασιλιά και Διαδόχου της Σαουδικής Αραβίας να την επισκεφθεί, δημιουργήθηκε διπλωματικό επεισόδιο, όταν αντάλλαξαν ασπασμούς στο μέτωπο, δείγμα μεγάλου σεβασμού και εκτίμησης στον αραβικό κόσμο.

Οι ασπασμοί, που έγιναν πρωτοσέλιδα στα ΜΜΕ της Τεχεράνης, εκδήλωσαν με τον πλέον προφανή τρόπο την έναρξη της προσέγγισης των αραβικών κρατών του Κόλπου με το Ιράν. Οι ακραίοι και στις δυο χώρες έβγαλαν τις συνήθεις κραυγές αποτροπιασμού για τη χειρονομία, αυτό όμως δεν αλλάζει την προσέγγιση η οποία βοηθείται και από τις εξαίρετες προσωπικές σχέσεις μεταξύ του Προέδρου Ραφσανζανί και του Βασιλέα της Σαουδικής Αραβίας Αμπντουλάχ Μπιν Αμπντούλ Αζίζ.

Δεν είναι πολύ γνωστό ότι οι δύο μεταξύ τους είχαν συμφωνήσει από το 2012 για την δημιουργία μιας μεικτής επιτροπής σοφών ιερωμένων Σουνιτών και Σιιτών ώστε «οι δυο χώρες να εναρμονιστούν στα περιφερειακά ζητήματα για να μην μπορούν παρείσακτοι να δημιουργήσουν διάφορες μεταξύ Μουσουλμάνων».

Υπάρχει βέβαια τεράστιο χάσμα που χωρίζει τις δυο χώρες, τόσο από την αντί-σαουδαραβική στάση του Αχμαντινετζάντ όσο και από την σύγκρουση των Σουνιτών ανταρτών στη Συρία, οι οποίοι χρηματοδοτούμενοι από την Σαουδική Αραβία μάχονται τον Άσαντ και τους Ιρανούς συμμάχους του. Η Σαουδική Αραβία μόλις τελείωσε τα μεγαλύτερα στρατιωτικά γυμνάσια που έχει κάνει στην ιστορία της, με τα οποία έδωσε και υπόνοια των πυρηνικών δυνατοτήτων της.

Όμως η Σαουδική Αραβία έπαψε πολύ πρόσφατα να στηρίζει τις μαχόμενες εναντίον του Άσαντ ακραίες φονταμενταλιστικές σουνιτικές μονάδες και ταυτόχρονα η εκλογή του Προέδρου Ρουχανί στο Ιράν επέτρεψε να ακουστούν υπεύθυνες φωνές μέσα από το ιρανικό Υπουργείο Εξωτερικών, που ζητούν μια σχέση «βασισμένη στον αμοιβαίο σεβασμό και τη συνεργασία».

Η Σαουδική Αραβία φαίνεται να φοβάται περισσότερο την Μουσουλμανική Αδελφότητα από το ίδιο το Ιράν, το οποίο επίσης αντιλαμβάνεται ότι για να αποκτήσει έναν πολύ σοβαρό ρόλο στον Περσικό Κόλπο πρέπει να εγκαταλείψει την φιλοδοξία του για απόλυτη κυριαρχία.

Τα υπόλοιπα κράτη του Κόλπου πλην Κατάρ, συμμερίζονται την διάθεση της Σαουδικής Αραβίας για θρησκευτική ανοχή και διπλωματική στροφή, ιδιαίτερα τα εμιράτα που είχαν στενές σχέσεις με το Ιράν και το εξυπηρετούσαν ως κερκόπορτα για την παράκαμψη των αμερικανικών κυρώσεων.

Το Ντουμπάι για παράδειγμα έκανε 12 δις δολάρια ετήσιο εμπόριο με το Ιράν, που οι κυρώσεις περιόρισαν στο μισό και διέκοψε την συνεργασία του με 17 ιρανικές τράπεζες. Δεδομένου ότι 400.000 Ιρανοί εργάζονται στο Ντουμπάι και η άρση των κυρώσεων θα φέρει πλούτο στο εμιράτο, λιμάνι εμπορίου του Ιράν με τη Δύση. Η πολιτική προσέγγιση έχει εκεί σχεδόν ολοκληρωθεί.

Η πολιτική των ΗΠΑ στην περιοχή θεωρούσε ότι μπορούσε να διαμορφώνει την σουνιτική – σιιτική αντιπαράθεση στην περιοχή ώστε κανένα κράτος εκεί να μην αισθάνεται ασφαλές έναντι του άλλου, για αυτό άλλωστε συγκράτησε τις δυνάμεις ώστε να μην ανατρέψουν τον Άσαντ με το πρόσχημα της μη ενίσχυσης της Αλ Κάιντα. Αυτή η πολιτική πλέον είναι ευκολότερο να εκφρασθεί ως επιθυμία παρά να ποδηγετηθούν οι εμπλεκόμενες χώρες στην υλοποίηση της.

Οι Σαουδάραβες, ανήσυχοι για την ανάπτυξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας στη Βόρειο Αφρική και τις φιλοδοξίες της για τη δημιουργία δικού της χαλιφάτου, αντιμαχόμενου αυτό της Μέκκας και Μεδίνας, ουσιαστικά τον ίδιο τον ουαχαμπιτισμό, πηγή της σαουδαραβικής εξουσίας, ελπίζουν ότι με συνεννόηση με το συντεταγμένο κράτος του Ιράν θα αποτρέψουν την συνεργασία του με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους.

Εδώ όμως υπάρχει νέα εξέλιξη. Η Τουρκία αρχίζει να προσπαθεί να πάρει τη θέση της Σαουδικής Αραβίας ως ηγέτιδας του σουνιτικού Ισλάμ και για τον σκοπό αυτό προσεγγίζει και αυτή το Ιράν. Οι ηγεσίες Τουρκίας και Ιράν έχουν αντιληφθεί ότι είναι αδύνατο να κυριαρχήσουν μόνες στη Μέση Ανατολή, αφού η κάθε μια θα υποσκάπτει τις προσπάθειες της άλλης.

Η Τουρκία, τώρα που ο δίαυλος που έφερνε μέσω αυτής τα σαουδαραβικά δολάρια για τους αντάρτες της Συρίας στέρεψε, βλέπει να μειώνονται οι “ιδεολογικοί” λόγοι εναντίον του σιιτισμού. Ταυτόχρονα η Τουρκία θεωρεί ότι ένα Ιράν με ανορθούμενη την Οικονομία του και αποδεκτό από τη Δύση, είναι σε θέση να βοηθήσει τον Άσαντ τόσο που να καταστήσει ασύμφορη για την Τουρκία την περαιτέρω αντιπαράθεση.

Το Ιράν με την νέα ηγεσία του είναι πολύ λιγότερο επαναστατικό και προσβλέπει στην οικονομική του ανόρθωση και την εξομάλυνση των σχέσεων με τη Δύση ως την καλύτερη οδό για την νέα παρουσία του στον Περσικό Κόλπο όπου, αν δεν είναι ο ηγεμών, θα είναι όμως μια κυρίαρχη δύναμη.

Η Τουρκία αναπτύσσει έναν ηπιότερο και δημοκρατικότερο της Σαουδικής Αραβίας σουνιτικό Ισλαμισμό και το Ιράν τώρα αναπτύσσει έναν δημοκρατικότερο Σιιτισμό που είναι πιο εύκολο να συνεννοηθούν, τώρα που οι Τούρκοι βλέποντας την προσέγγιση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας φοβούνται μήπως βρεθούν εκτός Ισλαμικού νυμφώνα.

Την πολιτική προσέγγιση την βοηθούν σοβαροί οικονομικοί λόγοι. Τα κοινά σύνορα και ο πλούτος σε υδρογονάνθρακες του Ιράν είναι το δέλεαρ, πέραν των ήδη σημαντικών οικονομικών σχέσεων για την Τουρκία που φιλοδοξεί να γίνει κύριος ομφαλός (hub) εισόδου περσικού αερίου μέσω του ήδη υπάρχοντος ιρανικού αγωγού που είναι επεκτάσιμης χωρητικότητας και ο οποίος μαζί με το ήδη ρέον αέριο από το Αζερμπαϊτζάν και τη Ρωσία μέσω Blue Stream της δίνει αυτή την δυνατότητα. Η Τουρκία προτείνει τον αγωγό ΤΑΝAP ως νέο ΝΑΒUCCO, ο οποίος συνδεόμενος με τον ΤΑΡ και τον ελληνο-βουλγαρικό IGB μπορεί να τροφοδοτήσει στο μέλλον την Νότια και Κεντρική Ευρώπη μέσω του ενοποιούμενου ευρωπαϊκού δικτύου, υποκαθιστώντας έτσι τον δια της Ουκρανίας διερχόμενο αγωγό και μειώνοντας την εξάρτηση από το ρωσικό αέριο.

Η Σαουδική Αραβία βλέποντας την πολιτική αυτή της Τουρκίας του Ερντογάν και ενθυμούμενη τους αιώνες του Οθωμανικού Χαλιφάτου βλέπει με τόση ανησυχία την εξέλιξη, ώστε o Πρύτανης του Πανεπιστημίου “Ιμάμης Μωχάμεντ Μπιν Σαούντ”, προπυργίου του σαουδαραβικού Ουαχαμπιτισμού, να κατηγορεί την Τουρκία ως χώρα βλάσφημο, ακόλαστη, και επιτρέπουσα τον γυμνισμό (!), γεγονότα που καθιστούν τον Ερντογάν ανάξιο για την επανίδρυση του Οθωμανικού Χαλιφάτου.

Η ιδεοληψία αυτή έχει εξελιχθεί σε πολιτική νεύρωση στην Σαουδαραβία ,που είναι τόσο πιο επικίνδυνη όσο οι Σαουδάραβες επισκέπτονται την Τουρκία για να ζήσουν “διπλή ζωή”, γευόμενοι όλους τους απαγορευμένος στη χώρα τους καρπούς.

Είναι τραγική ειρωνεία ότι η σύγκρουση Τουρκίας-Σαουδικής Αραβίας για την ηγεσία του σουνιτισμού αποκτά ως επιδιαιτητή το σιιτικό Ιράν.

Κάσσανδρος

* Περισσότερα άρθρα στο www.kassandros.gr