Μία κομβική χρονιά

Το 2016 δεν άρχισε καλά. Με την Μέση Ανατολή να φλέγεται σε Συρία, Ιράκ και Υεμένη, το Ισλαμικό Κράτος να έχει επεκταθεί στην Λιβύη και άλλες αφρικανικές χώρες, με την Ρωσία και την Τουρκία σε πολεμική αντιπαράθεση και το Ουκρανικό σε εκκρεμότητα, μόνο ήρεμα δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν τα πολιτικά πράγματα.

Το ίδιο ισχύει επίσης για την παγκόσμια οικονομία, η κατάσταση της οποίας μπορεί να χαρακτηρισθεί κυματώδης. Αποπληθωρισμός, αρνητικά επιτόκια και ποσοτική χαλάρωση διέπουν τις οικονομίες των κρατών. Φόβοι για νέα κρίση εμφανίσθηκαν, υποχώρησαν αλλά υπάρχουν.

Εξετάζοντας την κατάσταση νηφάλια μπορούμε από τώρα να πούμε με βεβαιότητα ότι θα υπάρξουν αρκετές και έντονες πολιτικές και οικονομικές αναταράξεις αλλά δεν φαίνεται πουθενά καταστροφή σε όσα στοιχεία εξετάσαμε ως τώρα.

Στον γεωπολιτικό τομέα η κατάσταση στην Μέση Ανατολή και Αφρική θα συνεχιστεί μέχρις ότου γίνουν τα οριστικά νέα σύνορα, κάτι που θα πάρει  οπωσδήποτε όλο το 2016.

Ο κύριος αποσταθεροποιητικός παράγων στην Συρία είναι η Τουρκία, η οποία με την ενίσχυση και ενθάρρυνση της Σαουδικής Αραβίας ελπίζει σε εδαφική παρουσία της και κατοχή συριακών εδαφών. Μέχρι τώρα οι ΗΠΑ την συγκρατούν σε ένα βαθμό αλλά παραμένει ο αστάθμητος παράγων.

Στην Ουκρανία υπάρχει μερίδα του κατεστημένου με επικεφαλής τον πρωθυπουργό που δεν επιθυμεί συνεννόηση στα πλαίσια της Συμφωνίας του Μινσκ. Η μερίδα αυτή στηρίζεται από αντίστοιχη μερίδα του αμερικανικού κατεστημένου και εκεί εξελίξεις θα δούμε το 2017 με την πολιτική του νέου αμερικανού Προέδρου- εκτός εάν η Ουκρανία καταρρεύσει οικονομικά και κοινωνικά νωρίτερα, πράγμα που δεν αποκλείεται στην οικονομική κυρίως αλλά όχι μόνο κατάσταση που βρίσκεται η χώρα.

Επειδή οι Μεγάλες Δυνάμεις είναι προσεκτικές στις αντιπαραθέσεις τους, ελπίζεται ότι η κατάσταση δεν θα ξεφύγει από τον έλεγχο παρ’ όλη την βία.

Στην οικονομία τα πράγματα είναι διαφορετικά. Και εκεί υπάρχουν πολλές παράμετροι αλλά οι κύριες είναι λίγες. Αυτές είναι η τιμή του πετρελαίου, η ευθραυστότητα των τραπεζών, κυρίως των ευρωπαϊκών, η Κίνα, το χρέος και ο αποπληθωρισμός πού οδηγούν σε αναιμική ανάπτυξη.

Η μείωση της τιμής του πετρελαίου από πάνω από εκατό δολάρια το βαρέλι στα 30 δολάρια το βαρέλι αφαίρεσε από την παγκόσμια ρευστότητα 2,5  τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Τα χρήματα αυτά που πλήρωνε η Κίνα στην Σαουδική Αραβία, για παράδειγμα, επέστρεφαν στην Κίνα από την κατανάλωση τελικών προϊόντων από την Σαουδική Αραβία. Η πτώση της παγκόσμιας κατανάλωσης έκανε μεγαλύτερη ζημιά στην Κίνα από την τιμή της ενέργειας.

Οι τιμές των εμπορευμάτων από τον χαλκό μέχρι την σόγια βρίσκονται σε χαμηλό πενταετίας λόγω μείωσης της ζήτησης από επιβαλλόμενη λιτότητα αλλά και από έλλειψη ζήτησης εξ αιτίας των φόβων του καταναλωτή, που βλέπει τα εισοδήματα του να μειώνονται και το μέλλον του αβέβαιο.

Είναι πιθανό να έχουν αφαιρεθεί από την παγκόσμια ρευστότητα ίσως και 10 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως με ένα παγκόσμιο ΑΕΠ της τάξεως των 80 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Είναι επόμενο οι χώρες που εξάγουν πρώτες ύλες να έχουν πλέον ελλειμματικούς προϋπολογισμούς, η ναυτιλία να υποφέρει από πολύ χαμηλούς ναύλους λόγω έλλειψης φορτίων και επενδύσεις να ακυρώνονται συνεχώς λόγω έλλειψης προσδοκίας κέρδους.

Είναι επίσης επόμενο οι χώρες που έχουν ανεπτυγμένες βιομηχανίες να έχουν ζημιογόνες επιχειρήσεις και η ανεργία να αυξάνεται. Η τιμή των τελικών προϊόντων υστερεί σε πτώση από την τιμή των πρώτων υλών και αυτό μειώνει επίσης την κατανάλωση.

Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι το μέρισμα των εταιριών να μειώνεται, η τιμή τους να πέφτει στα χρηματιστήρια και τα κόκκινα δάνεια προς τις τράπεζες να αυξάνονται.

Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τελικά οι τράπεζες να μην μπορούν να κερδοφορήσουν λόγω μειωμένων τραπεζικών εργασιών και ευτελών επιτοκίων σε πολύ μειωμένες επενδύσεις, και να έχουν ανάγκη νέων κεφαλαίων λόγω αύξησης των μη εξυπηρετουμένων δανείων. Νέα κεφάλαια δεν βρίσκονται εύκολα σε αυτήν την κατάσταση.

Η δυνατότητα bail-in μείωσε την εμπιστοσύνη των καταθετών μαζί με τις μειωμένες τους αποταμιεύσεις.

Η κατάσταση αυτή είναι χειρότερη στις ευρωπαϊκές τράπεζες όπου μόνο η διορατικότητα του κ. Ντράγκι τις κράτησε μέχρι τώρα ζωντανές. Ήδη τώρα ετοιμάζεται να μειώσει το Tier1 απαιτούμενο κεφάλαιο των Τραπεζών απο 13% σε 9.9% για να σώσει έστω προσωρινά τις εύθραυστες πλέον ευρωπαικές τραπεζες.

Εκτός από την Ιταλία, οι περισσότερες τράπεζες της Γερμανίας είναι προβληματικές με επικεφαλής την άλλοτε ναυαρχίδα Deutsche Bank. Προβλήματα υπάρχουν και στην Γαλλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία, ακόμη και στην Ολλανδία.

Η Κίνα, που περνά δυσκολίες θέλοντας να διατηρήσει αναπτυξιακή την οικονομία της και ταυτόχρονα να ξεφουσκώσει προσεκτικά την φούσκα του χρηματιστηρίου της, δεν έχει εύκολο 2016. Όμως η Κίνα έχει ακόμη μεγάλα περιθώρια. Το διεθνές ισοζύγιο της είναι πλεονασματικό, το επιτόκιο της Κεντρικής της Τράπεζας είναι 4% έναντι σχεδόν μηδενικού επιτοκίων της υπόλοιπης Δύσης και έχει ακόμη μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα, η δε συνολική αξία των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Σαγκάης είναι όσο η Apple και η Google μαζί.

Σε αυτή την συγκυρία βέβαια, το χρέος, ιδίως το κρατικό, δεν μπορεί παρά να αυξάνεται παγκοσμίως. Εκτιμάται ότι από το 1980 μέχρι σήμερα μόνο 15%-20% του δανεισμού χρησιμοποιήθηκε για παραγωγικές επενδύσεις. Το υπόλοιπο χρησιμοποιήθηκε για μοχλευμένες εξαγορές υπαρχουσών εταιρειών, επενδύσεις σε ακίνητα και καταναλωτικό δανεισμό των νοικοκυριών. Είναι πρόβλημα που παραπέμπεται στο μέλλον αφού δεν μπορεί να λυθεί στο παρόν.

Ο αποπληθωρισμός και η αναιμική ανάπτυξη είναι συνέπεια των ανωτέρω.

Όμως κανείς δεν έχει συμφέρον από το χάος. Οι Μεγάλες Δυνάμεις θα φροντίσουν να κρατήσουν της συγκρούσεις σε ελέγξιμο επίπεδο. Οι τράπεζες δεν θα αφεθούν να καταρρεύσουν .

Η Σαουδική Αραβία που έχει μεγάλη ευθύνη για την σημερινή πολιτική και οικονομική κατάσταση, μπροστά στο φάσμα της οικονομικής και κοινωνικής της κατάρρευσης ελπίζεται ότι θα εκλογικευθεί.

Με την άνοδο της τιμής του πετρελαίου ελπίζεται να αρχίσει ένας νέος ενάρετος οικονομικός κύκλος.

Λύσεις υπάρχουν, με την πρώτη να είναι η αποκατάσταση των γερασμένων και ασυντήρητων υποδομών της Δύσης όπου στις ΗΠΑ γέφυρες πέφτουν γιατί είναι ασυντήρητες αλλά και στην Ευρώπη οι υποδομές θέλουν πολλή συντήρηση και ανάπτυξη. Επίσης οι έρευνες και επενδύσεις σε ΑΠΕ, γιά να δοθούν δύο απλά παραδείγματα.

Αυτά είναι μεσοπρόθεσμα ανταποδοτικά έργα που ο δανεισμός από αναπτυξιακές τράπεζες θα επιστραφεί.

Εφ’ όσον τελειώσει χωρίς μεγάλες καταστροφές το 2016, ελπίζεται ότι η νέα αμερικανική Προεδρία, έχοντας τις εμπειρίες αλλά όχι τις δεσμεύσεις του παρελθόντος, θα συμβάλλει σημαντικά ώστε ο κόσμος να φτάσει σε πιο ήρεμα νερά.

* Περισσότερα άρθρα στο www.kassandros.gr