Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται

Η πεποίθηση της πλειοψηφίας ότι η ιστορία είναι επαναλαμβανόμενη έχει πλέον στερεοποιηθεί στην ανθρώπινη συνείδηση. Αυτή η εντύπωση του κυκλικού χαρακτήρα της «ιστορίας» είναι άραγε πραγματική ή είναι απλά μια επιφανειακή ανάγνωση των γεγονότων;

Πολλές φορές έχουμε έρθει αντιμέτωποι με μια νέα πληροφορία που θεωρούμε ότι ταυτίζεται πλήρως με κάτι που διαδραματίστηκε παλιότερα. Όσο μικρό ή μεγάλο και αν είναι αυτό γεγονός, μπορούμε να ανατρέξουμε στην ιστορία και να βρούμε κάτι αντίστοιχο. Αν δεν βρούμε κάτι ταυτόσημο, τότε σίγουρα, κατ’ ελάχιστο, θα βρούμε κάτι που συμβολικά θα είναι παρόμοιο. Στα μεγάλα γεγονότα μένουμε στην ουσία τους. Έτσι, αν συμβαίνει ένας πόλεμος μεταξύ δυο λαών που έχει επαναληφθεί στο παρελθόν, μπορούμε κάλλιστα να αναφερθούμε σε μια επανάληψη της ιστορίας. Σε μικρότερα γεγονότα, αν και λογικά θα ήταν πιο δύσκολο λόγω της αύξησης της λεπτομέρειας, στην πραγματικότητα είναι ακόμα ευκολότερο να βρούμε κοινά σημεία με το παρελθόν. Όσο περισσότερη γνώση ή πληροφόρηση έχουμε της ιστορίας, τόσο καλύτερα μπορούμε να κεντήσουμε άσχετα γεγονότα μεταξύ τους, φέρνοντας έτσι «παρελθόν» και «μέλλον» σε όποιο σχήμα εμείς επιθυμούμε.

Ένα παράδειγμα συρραφής κομματιών από την ιστορία θα μπορούσε να είναι το ακόλουθο:  «Ο Abraham Lincoln εκλέχθηκε στο Κογκρέσο το 1846.  Ο John F. Kennedy εκλέχθηκε στο Κογκρέσο το 1946. Ο Abraham Lincoln εκλέχθηκε Πρόεδρος το 1860.  Ο John F. Kennedy εκλέχθηκε Πρόεδρος το 1960. Και οι δύο Πρόεδροι πυροβολήθηκαν ημέρα Παρασκευή. Και οι δύο πυροβολήθηκαν στο κεφάλι. Και οι δύο δολοφονήθηκαν από Νότιους. Και τους δύο διαδέχθηκαν Νότιοι που ονομάζονταν Johnson. Ο Andrew Johnson, που διαδέχθηκε τον Lincoln, γεννήθηκε το 1808. Ο Lyndon Johnson, που διαδέχθηκε τον Kennedy, γεννήθηκε το 1908. Ο John Wilkes Booth, που δολοφόνησε τον Lincoln, γεννήθηκε το 1839. Ο Lee Harvey Oswald, που δολοφόνησε τον Kennedy, γεννήθηκε το 1939. Και οι δύο δολοφόνοι των Προέδρων έμειναν γνωστοί με τα τρία ονόματά τους. Και τα δύο ονόματα αποτελούνται από 15 γράμματα. Ο Lincoln πυροβολήθηκε σε ένα θέατρο που ονομαζόταν “Ford”. Ο Kennedy πυροβολήθηκε σ’ ένα αμάξι που ονομαζόταν  ”Lincoln” της “Ford”. Και οι δύο, ο Βooth και ο Oswald, δολοφονήθηκαν πριν από τη δίκη τους».

Το συγκεκριμένο απόσπασμα εμπεριέχει και άλλες συμπτώσεις στις ζωές αυτών των δυο πολιτικών. Πριν εντυπωσιαστείτε από αυτό το «ιστορικό» παιχνίδι, σκεφτείτε ότι αν εσείς για παράδειγμα, ξέρατε με μεγάλη λεπτομέρεια τις ζωές όλων των συγγενών προγόνων σας τα τελευταία 200 χρόνια, τότε σίγουρα θα μπορούσατε να δημιουργήσετε αντίστοιχους παραλληλισμούς με τουλάχιστον δύο από αυτούς.

Είναι αυτή η αλχημεία απόδειξη της επανάληψης της ιστορίας; Φυσικά και όχι. Αν μπορούμε να βρούμε δέκα συμπτώσεις μεταξύ δύο ιστορικών προσώπων, μπορούμε παράλληλα να βρούμε και 100 διαφορές. Έχει αποκλειστικά να κάνει με το τι ψάχνουμε. Βλέπουμε αυτό που θέλουμε να δούμε κατά περίπτωση.

Πέρα όμως από αυτή την παραδοχή που μπορεί να αλλοιώσει την αντίληψή μας, υπάρχει όντως μια ουσιαστική αιτία στην πεποίθηση ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Η αιτία αυτή είναι ότι στη βάση κάθε ιστορίας βρίσκουμε ένα κοινό θεμελιώδες συστατικό, τον «άνθρωπο». Αυτό το «συστατικό» είχε, έχει και θα έχει χαρακτηριστικά τα οποία δεν αλλάζουν. Για παράδειγμα όλοι οι άνθρωποι έχουν γενετικά την ανάγκη να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, διαιωνίζοντας έτσι το είδος τους. Τα ανθρώπινα κοινά χαρακτηριστικά είναι μέρος της βάσης, επάνω στην οποία κτίζονται όλες οι ιστορίες και δεν αλλάζουν. Οπότε σίγουρα αν στηριχτούμε σε αυτά και κοιτάξουμε την ιστορία μέσα από ένα αλληγορικό πρίσμα, θα μπορέσουμε αναρίθμητες φορές να πέσουμε επάνω σε επαναλήψεις της.

Ένα παράδειγμα είναι ο πρώτος και ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος. Σε μια πολύ γρήγορη ανάγνωση μπορεί κάποιος να υποστηρίξει την επαναληπτικότητα της ιστορίας στηρίζοντάς το στην απληστία του ανθρώπου για εξουσία ή στη συνεχή επιδίωξή του για κυριαρχία έναντι των υπολοίπων. Αν το δούμε έτσι, φανταστείτε πόσοι πόλεμοι της παγκόσμιας ιστορίας χωρούν μέσα σε μια τέτοια περιγραφή. Αν υποστηριχτεί η επαναληπτικότητα της ιστορίας με πιο συγκεκριμένα στοιχεία, όπως ότι και οι δυο πόλεμοι ξεκίνησαν στην Ευρώπη, είχαν «παγκόσμια» διάσταση, η Γερμανία έχασε κτλ., τότε γυρνάμε ξανά στο παράδειγμα «Lincoln-Kennedy». Αν ψάξουμε την ιστορία των δυο πολέμων, μπορούμε να βρούμε κοινά στοιχεία και σε άλλες περιπτώσεις ή ακόμη και δεκάδες ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους. Άρα δεν επαναλαμβάνεται η ιστορία, απλά ξανασυναντάμε εδώ και εκεί μεμονωμένα στοιχεία τα οποία και χρησιμοποιούμε όπως θέλουμε.

Αν κάποιος θέλει πραγματικά να υποστηρίξει ότι η «ιστορία επαναλαμβάνεται», πρέπει να είναι έτοιμος να δώσει πολύ συγκεκριμένα στοιχεία. Μοιάζει κατά κάποιο τρόπο με «προφητεία». Τείνουμε να χαρακτηρίζουμε «προφητική» κάποια υπολογισμένη  πρόβλεψη για το μέλλον. Όπως π.χ. «στις επόμενες δεκαετίες ο άνθρωπος θα αποικίσει σε άλλους πλανήτες». Αυτό όμως είναι λάθος. Μια γνήσια προφητεία δεν είναι γενική ούτε υπολογισμένη, αντίθετα είναι πολύ συγκεκριμένη. Εμπεριέχει χρονικό και γεωγραφικό προσδιορισμό και περιγράφει με λεπτομέρειες ένα γεγονός που είναι αδύνατον να υπολογίσεις ως αναμενόμενο. Για παράδειγμα, θα έπρεπε στην προφητεία για την «αποίκηση σε άλλους πλανήτες» να μιλήσω για την ημερομηνία μετακόμισης των πρώτων εποίκων, το συνολικό αριθμό τους, τον πλανήτη και για άλλα θέματα, πιο συγκεκριμένα. Αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προφητεία εφόσον επαληθευτώ πλήρως. Κατά τον ίδιο τρόπο αλλά στην αντίθετη «φορά», η επανάληψη της ιστορίας για να γίνει αποδεκτή σαν άποψη πρέπει να είναι συγκεκριμένη και διατυπωμένη με επαρκή αιτιολόγηση ώστε η αμφισβήτησή της να είναι αδύνατη.

Όσοι αιώνες και να περάσουν, ο άνθρωπος θα συνεχίσει να πορεύεται εξελισσόμενος. Σε όλη του τη μελλοντική πορεία θα πρέπει να καλύψει την ανάγκη του για επιβίωση. Ο τρόπος που θα το πετύχει αυτό όμως είναι συνεχώς μεταβαλλόμενος, με στόχο να γίνει αποδοτικότερος. Εξαιτίας λοιπόν αυτής της συνεχούς μεταβολής προς κάτι αποδοτικότερο, δεν είναι λογικό να επαναλάβει μακροπρόθεσμα οτιδήποτε διακινδυνεύει την εξελικτική του πορεία η οποία και τον βοηθά στον αυτοσκοπό του για επιβίωση. Αυτό το ουσιαστικό στοιχείο βρίσκεται στην καρδιά της μεταλλαγής της ιστορίας και είναι επίσης το στοιχείο που καθιστά απαγορευτική την επανάληψή της.