Το σημείο καμπής της ανθρωπότητας: 15 χρόνια πριν την καταστροφή

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί πια είναι η συνολική διαθέσιμη ποσότητα οποιασδήποτε πρώτης ύλης που χρησιμοποιούμε για την δημιουργία των προϊόντων που καταναλώνουμε, ώστε να διατηρούμε τον τρόπο ζωή μας; Αν όχι, σκεφτείτε ότι η διαθέσιμη ποσότητα για οποιοδήποτε πόρο είναι συγκεκριμένη. Είτε είναι αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες για την δικής μας ζωή, είτε ακόμα τις ανάγκες των δισέγγονων μας, αργά ή γρήγορα, κάποια στιγμή, η οποιαδήποτε πρώτη υλη θα εξαντληθεί.

Η διαθεσιμότητα των πρώτων υλών στον πλανήτη μας ξεκίνησε να απασχολεί σοβαρά τον κόσμο στις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Όταν πλέον το πετρέλαιο έγινε η βάση της ανάπτυξης σε όλους τους τομείς και η προσβασιμότητα σε αυτό περιορισμένη, ήταν σαφές στα μάτια πολλών, ότι η εξάρτηση της ανθρωπότητας από την συγκεκριμένη πρώτη υλη είχε αποκτήσει καθοριστική σημασία. Σιγά-σιγά, η συνειδητοποίηση αυτή, επισήμανε τον ίδιο πεπερασμένο χαρακτήρα που καλύπτει όλους τους πόρους πάνω στους οποίους βασίζεται η ανθρωπότητα για να αναπτυχτεί. Αυτό οδήγησε όλους στην αναπόφευκτη ερώτηση: «ποτέ θα τελειώσουν οι πρώτες ύλες;».

Την ερώτηση αυτή επεχείρησαν να απαντήσουν μια ομάδα επιστημόνων από το πανεπιστήμιο του M.I.T στις ΗΠΑ το 1972 για λογαριασμό μιας διεθνής δεξαμενής σκέψης με την ονομασία ‘Η Λέσχη της Ρώμης’, δημοσιεύοντας την μελέτη τους «Τα όρια στην ανάπτυξη» (‘The Limits to Growth’). Σε αυτή την μελέτη οι επιστήμονες προσπάθησαν να μοντελοποιήσουν τους διαθέσιμους πόρους πάνω στους οποίους βασίζεται η ανθρώπινη ανάπτυξη σε συνάρτηση με τις ανάγκες του συνεχώς αυξανόμενου παγκόσμιου πληθυσμού. Έτσι στο αρχικό μοντέλο εξετάστηκαν πέντε μεταβλητές. Αυτές ήταν ο παγκόσμιος πληθυσμός, η εκβιομηχάνιση, η ρύπανση, η παραγωγή τροφίμων και η εξάντληση των πόρων. Όταν οι μετρήσεις τοποθετήθηκαν σε συνάρτηση με την πάροδο του χρόνου το μοντέλο προέβλεψε ότι σε κάποιο χρονικό σημείο στο μέλλον ο άνθρωπος δεν θα μπορεί πλέον να καλύψει τις ανάγκες του και σε αυτό το σημείο θα επέλθει το σημείο κατάρρευσης του παγκόσμιου συστήματος. Μάλιστα, λόγω της αλληλοσύνδεσης των διαφόρων μεταβλητών, η αλυσιδωτή αντίδραση είναι αναπόφευκτη και η κατάρρευση, σύμφωνα με το μοντέλο, είναι ταυτόχρονη. Με απλά λόγια, το σενάριο που προέβλεψε το μοντέλο ήταν ότι αν τα ανθρώπινα όντα συνέχιζαν να καταναλώνουν περισσότερο από ό, τι η φύση ήταν σε θέση να παρέχει, η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση και απότομη μείωση του πληθυσμού ήταν αναπόφευκτη. Το χρονικό σημείο αυτής της κατάρρευσης ήταν το έτος 2030.

Η δημοσίευση αυτή, ειδικά στην αρχή, συνάντησε μεγάλη αντίδραση από άλλα επιστημονικά κέντρα και άλλους ερευνητές. Τα αρχικά επιχειρήματα συγκεντρωνόντουσαν γύρω από τις μετρήσεις των διαθέσιμων πρώτων υλών. Πολλοί ήταν αυτοί που υποστήριζαν ότι η διαθέσιμες ποσότητες ήταν πολύ μεγαλύτερες. Έτσι, οι συντάκτες της μελέτης, στην προσπάθεια τους να κάνουν εμφανέστερη την καρδιά της έρευνας, γύρισαν πίσω στο μοντέλο τους και τριπλασίασαν όλους τους διαθέσιμους πόρους. Το μόνο που άλλαξε ήταν να σπρώξουν πιο μακριά στο μέλλον το σημείο της κατάρρευσης. Έτσι έκαναν ξεκάθαρο, ότι βάση των διαθέσιμων δεδομένων, αργά ή γρήγορα, η ανθρωπότητα θα φτάσει ένα σημείο στο οποίο δεν θα μπορεί να αυτοσυντηρηθεί και αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα να καταρρεύσει το σύστημα πάνω στο οποίο αναπτύσσεται.

Σχεδόν 45 χρόνια μετά την δημοσίευση της μελέτης αυτής, έγινε μια σύγκριση των δεδομένων πάνω στα οποία στηρίχτηκε, εξετάζοντας την περίοδο από το 1970 έως το 2000. Αυτό που βρέθηκε ήταν ότι οι προβλέψεις σχεδόν ταιριάζουν τα γεγονότα και τις μετρήσεις μέχρι τώρα. Για πολλούς επιστήμονες αυτό αποτελεί ένα καμπανάκι, αν όχι καμπάνα, ότι η ανθρωπότητα εξακολουθεί να αναπτύσσεται σε μια ασταθή και μη βιώσιμη τροχιά. Δεν είναι λίγοι μάλιστα αυτοί οι επιστήμονες οι οποίοι υποστηρίζουν ότι το ‘σημείο χωρίς επιστροφή’ για το περιβάλλον του πλανήτη το ξεπεράσαμε και αυτό που απομένει πλέον στο άνθρωπο είναι η μέγιστη δυνατή παράταση προς το μέλλον των αναπόφευκτων καταστροφικών αποτελεσμάτων που θα έρθουν ως αντίδραση της ανθρώπινης επέμβασης στην πλανητική φυσική ισορροπία.

Αν και η ουσία της μελέτης είναι σωστή, τα δεδομένα που συμπεριλήφθησαν δεν μπορούν να μας δώσουν την ακριβή εικόνα της πραγματικότητας. Οι επιστήμονες του M.Ι.Τ δεν συμπεριέλαβαν στο μοντέλο τους έναν δείκτη: αυτόν του βαθμού επιρροής, που μπορεί να έχει η τεχνολογική ανάπτυξη σε όλες τις μετρήσεις. Για παράδειγμα μια ενδεχόμενη ανακάλυψη στα επόμενα 50 χρόνια, της παραγωγής ενέργειας από την εκμετάλλευση της πυρηνικής σύντηξης, θα μπορούσε να μηδενίσει την χρήση των ορυκτών καυσίμων και να δημιουργήσει μια πρακτικά ανεξάντλητη πηγή ενέργειας χωρίς περιβαλλοντικό ή ουσιαστικό οικονομικό κόστος. Επίσης, το μοντέλο περιόρισε τις μετρήσεις του εντός του πλανήτη μας. Η εξόρυξη όμως πρώτων υλών από άλλους πλανήτες, μετεωρίτες κτλ είναι πλέον μια μελλοντικά σχεδιασμένη ενέργεια που θα δούμε στις επόμενες δεκαετίες να πραγματοποιείται. Αρκεί να επισημάνουμε ότι ένας μόνο μετεωρίτης, μπορεί να εμπεριέχει στο υπέδαφος του, όλον το χρυσό που ανακαλύφθηκε ποτέ στην Γη.

Η σημασία όμως της μελέτης αυτής δεν έγκειται στην ακριβή τοποθέτηση στο χρονικό ορίζοντα μιας καταστροφής αλλά στην ανάδειξη, μέσω μιας αδιαμφισβήτητης μαθητικής προσέγγισης, του αυτοκαταστροφικού πυρήνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όταν αυτή δεν στηρίζεται στην βιώσιμη ανάπτυξη και στην πλήρη εναρμόνιση των αναγκών μας με το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναπτυσσόμαστε. Επίσης, η μελέτη αυτή βοήθησε τον κόσμο να συνειδητοποιήσει την «πεπερασμένη φύση» του, δηλαδή την «θνησιμότητα» του πλανήτη στον οποίο κατοικεί. Υπογράμμισε με αριθμητικά δεδομένα τις δυνατότητες του και τα όρια του. Πλέον, τίποτα δεν είναι ανεξάντλητο και καμία κατάχρηση δεν δικαιολογείται σε βάρος των μελλοντικών γενεών.

Την επόμενη φορά λοιπόν που θα βρεθείτε κοντά στην φύση, μην την αντικρίσετε σαν να είναι κάτι άφθαρτο, δεδομένο και αθάνατο. Το αντίθετο. Αντικρίστε την όπως είναι, ευάλωτη, προσωρινή και θνητή. Συνειδητοποιήστε την συμπαντική της μοναδικότητα και τα εκατομμύρια χρόνια που χρειάστηκε από την εκκόλαψή της για να φτάσει εκεί που είναι σήμερα.

* Η 5η Ιουνίου έχει καθιερωθεί από τον ΟΗΕ ως Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος.