71 χρόνια «Αθήνα Ελεύθερη» στη Δημοτική Πινακοθήκη

Στις 12 Οκτωβρίου η Αθήνα έκλεισε 71 χρόνια από την απελευθέρωσή της από το φασισμό, από την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων και την ανακήρυξή της σε ελεύθερη πόλη έπειτα από 1264 μέρες Κατοχής.

Η ημέρα ήταν Πέμπτη, 12 Οκτωβρίου 1944 και η ώρα 09:45, όταν έγινε υποστολή της γερμανικής σημαίας από την Ακρόπολη και κατάθεση στεφανιού στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη από τα γερμανικά στρατεύματα λίγο πριν την αποχώρησή τους.

Στα πλαίσια αυτής της επετείου έχουν ξεκινήσει από την Τρίτη 6 Οκτωβρίου μια σειρά εκδηλώσεων, συναυλιών, εκθέσεων, προβολών και συζητήσεων, για τον εορτασμό της απελευθέρωσης, αποτελώντας ταυτόχρονα μια ευκαιρία να (ξανα)γνωρίσει κανείς την Αθήνα, την ιστορία και τις πληγές της από έναν πόλεμο, ο οποίος χαράχτηκε μαζί με τα επακόλουθά του στο συλλογικό ασυνείδητο και επηρέασε σε πολλά επίπεδα τη συνέχεια της πόλης και των κατοίκων της στο χρόνο.

Σημαντικό κομμάτι των εκδηλώσεων αποτελεί η έκθεση «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος. Κατοχή. Αντίσταση. Απελευθέρωση», που φιλοξενείται στη Δημοτική Πινακοθήκη, στην περιοχή του Μεταξουργείου. Η έκθεση αρχειακού και φωτογραφικού υλικού, σε συνδυασμό με τη θεματική έκθεση βιβλίου από την Ομοσπονδία Εκδοτών Βιβλίου, αποτελεί ίσως τον πυρήνα του φετινού εορτασμού, με πολύ πλούσιο υλικό από το αρχείο της ΕΡΤ, τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, το Μουσείο Μπενάκη, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, το Ελληνικό Λογοτεχνικό Ιστορικό Αρχείο-ΜΙΕΤ και το Πολεμικό Μουσείο, συγκεντρωμένο και διαθέσιμο στο αθηναϊκό κοινό, ώστε να ενημερώσει, να αφυπνίσει μνήμες και αισθήματα, ακόμα και να συγκινήσει.

Η έκθεση ξεκινά από την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, με φωτογραφικό υλικό αλλά και αρχείο από τον Τύπο και τα επίσημα ανακοινωθέντα της εποχής, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν διεθνείς και τοπικές αφίσες για το κλίμα πολέμου και καχυποψίας μεταξύ συμπατριωτών που επικρατούσε.

Στη συνέχεια η έκθεση ανοίγει το μεγάλο κεφάλαιο της εισόδου των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα στις 27 Απριλίου 1941, με υλικό που μπορεί να μελετήσει και να παρακολουθήσει κανείς με τη συνοδεία ηχητικών ντοκουμέντων, τα οποία ακούγονται στο χώρο από ένα ραδιόφωνο – προσφορά του Μουσείου της ΕΡΤ –  της περιόδου 1940-1950.

Αφήνοντας για λίγο τη μεγάλη εικόνα του πολέμου και τις διεθνείς αντιδράσεις, η έκθεση μεταφέρεται στη συνέχεια σε ένα μικροεπίπεδο, αφιερώνοντας ένα μεγάλο μέρος της στην καθημερινή ζωή, στους ανθρώπους που παρά τις δυσκολίες και τις κακουχίες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να συνεχίσουν να ζουν, με τα θέατρα και τα σινεμά να ξαναλειτουργούν δειλά δειλά και τους τρόπους διασκέδασης να προσπαθούν μετά βίας να βρουν τη δική τους θέση στην καθημερινότητα.

Η πραγματικότητα ωστόσο ήταν πολύ πιο σκληρή από οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια, με έναν ταξικό λοιμό να μαστίζει τους φτωχότερους κατοίκους της Αθήνας του 1941-1942 και τον αριθμό των θυμάτων της πείνας να κυμαίνεται στους 40.000-45.000. Από την έκθεση αυτή δε θα επιτρεπόταν να λείπουν οι δομές Εθνικής Αλληλεγγύης που ανέπτυξε η πόλη ένεκα των συνθηκών και η οργάνωση του αντιστασιακού αγώνα με αρχικό στόχο την επιβίωση. Εκτός από το ΕΑΜ, το οποίο στάθηκε ο κυρίαρχος κινητήριος μοχλός της Αντίστασης, στην έκθεση μπορεί να ενημερωθεί κανείς και για άλλες ομάδες, τόσο αντιστασιακές (ΕΔΕΣ, ΠΕΑΝ, Ιερά Ταξιαρχία, ΡΑΝ), όσο και φασιστικές, οι οποίες ειδικεύονταν στο σαμποτάρισμα των πρώτων.

Τέλος, η έκθεση κλείνει με την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων, έπειτα από την πρόκληση σοβαρών καταστροφών, και την ανακήρυξη της Αθήνας σε ελεύθερη πόλη.

Χάρη στο πλούσιο φωτογραφικό και οπτικοακουστικό υλικό, καθώς και τη συλλογή από τεκμήρια της εποχής, μπορεί κανείς να πάρει μια εικόνα, μια γεύση από τον πυρετό χαράς που γέμιζε τους δρόμους της Αθήνας εκείνη την εποχή, εν αγνοία φυσικά των αιματηρών γεγονότων των Δεκεμβριανών που θα ακολουθούσαν λίγο αργότερα.

Η έκθεση θα βρίσκεται στη Δημοτική Πινακοθήκη (Λεωνίδου και Μυλλέρου, Μεταξουργείο) μέχρι το Σάββατο 31 Οκτωβρίου, ενώ μέχρι τότε θα έχετε την ευκαιρία να επισκεφθείτε πολλές ακόμη δραστηριότητες που πλαισιώνουν το φετινό πρόγραμμα, όπως προβολές ταινιών και ντοκιμαντέρ στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, αφιέρωμα στην Ηλέκτρα Αποστόλου στη Γκαλερί «Ηώς» (πλατεία Βικτωρίας) ή την ανοιχτή συζήτηση για τη «Δημόσια Ιστορία και Μνήμη» στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.

Περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα, τους χώρους διεξαγωγής των εκδηλώσεων και τους συντελεστές μπορείτε να βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα freeathens44.org.

Ίσως στην αποχώρηση υπήρχε δίψα για περισσότερη γνώση μέσα από ιστορικά ντοκουμέντα, και όχι ψυχρές σελίδες επί σελίδων ιστορικών αναλύσεων. Παρ’ όλα αυτά  η έκθεση «Αθήνα 1940-1944. Η πόλη και οι άνθρωποί της. Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση, Απελευθέρωση» είναι σίγουρα ένα εξαιρετικό εργαλείο, μια πολύ καλή εκκίνηση – αφορμή για αναδρομή και μελέτη αυτών των «σκοτεινών», μα και τόσο ενδιαφέρουσων σελίδων της ελληνικής ιστορίας.