Mythbustin’ Frog: Καμία επανάσταση δεν ξέσπασε στις 25 Μαρτίου 1821

Μην ταράζεστε: δεν αμφισβητούμε ότι οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν για να αποτινάξουν τον οθωμανικό ζυγό. Απλώς η ημερομηνία είναι ένας από τους πιο καλοδιατηρημένους μύθους στον κόσμο.

Επί τουλάχιστον δύο αιώνες, τα σχολικά βιβλία -και όχι μόνο- αναπαρήγαγαν ως ιστορική αλήθεια έναν μύθο: ότι η ελληνική επανάσταση ξεκίνησε στις 25 Μαρτίου 1821, όταν ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ύψωσε το λάβαρο της Αγίας Λαύρας, στην ομώνυμη μονή στα Καλάβρυτα, και όρκισε σε αυτό τους αγωνιστές.

Οι περισσότεροι ιστορικοί όμως συμφωνούν εδώ και καιρό ότι πρόκειται περί μύθου που κατασκευάστηκε εκ των υστέρων και επιβλήθηκε με συστηματική προπαγάνδα, για να συμπίπτει η επέτειος της επανάστασης με τον εορτασμό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Κατ’ αρχάς, ο ίδιος ο Γερμανός δεν αναφέρει το περιστατικό στα απομνημονεύματά του – δεν είναι λίγο περίεργο ο πρωταγωνιστής της διάσημης σκηνής να μην θυμάται κάτι σχετικό; Αλλά και από όλους τους αγωνιστές που έγραψαν απομνημονεύματα, μόνο ο Κανέλλος Δεληγιάννης αναφέρει την περίφημη σκηνή, ανάμεσα σε πολλές άλλες αμφιλεγόμενες πληροφορίες που περιλαμβάνει στην αφήγησή του. Ένας άλλος, ο Μιχαήλ Οικονόμου, γράφει γενικά ότι η σημαία της Επανάστασης υψώθηκε σε όλη την Πελοπόννησο στις 25 Μαρτίου, όχι όμως ότι έγινε ορκωμοσία. Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν ότι ο θρύλος δημιουργήθηκε βάσει κάποιων αναφορών σε μία δοξολογία που φαίνεται να έκανε ο Παλαιών Πατρών Γερμανός στις 17 Μαρτίου, παρουσία μερικών επισκόπων και αγωνιστών.

Η -ιδεολογικά φορτισμένη- αντιπαράθεση σχετικά με τον θρύλο της Αγίας Λαύρας ξεκίνησε ήδη τον 19ο αιώνα και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Σε κάθε περίπτωση, είναι ιστορικά βέβαιο ότι η επανάσταση δεν ξεκίνησε ταυτόχρονα, στις 25 Μαρτίου, και σε ένα μέρος, αλλά σε διαφορετικές εστίες από τα μέσα Μαρτίου του ’21 και μετά. Η Φιλική Εταιρία είχε μεν ορίσει ως ημέρα έναρξης της επανάστασης την 25η Μαρτίου, αλλά πολλές περιοχές ξεσηκώθηκαν νωρίτερα, κι άλλες αργότερα.

Ήδη από τις 14 Μαρτίου ξεκίνησαν επιθέσεις εναντίον Τούρκων στην Πελοπόννησο, με σκοπό να παραμεριστούν οι ενδοιασμοί κάποιων προκρίτων. Οι Μανιάτες ξεσηκώθηκαν στις 17 Μαρτίου και ξεκίνησαν πορεία προς την Καλαμάτα, την οποία κατέλαβαν στις 23 του ίδιου μήνα. Η επίθεση στα Καλάβρυτα έγινε στις 21 Μαρτίου ενώ το αργότερο δύο ημέρες αργότερα η ελληνική σημαία είχε υψωθεί στο Αίγιο. Αλλά και στην Στερεά Ελλάδα, συγκεκριμένα στη Φωκίδα, η εξέγερση ξεκίνησε στις 24 Μαρτίου. Στις 25 του μηνός, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός είχε αδιαμφισβήτητα ήδη μπει στην Πάτρα (πώς ήταν ταυτόχρονα στη μονή Αγίας Λαύρας;).

Χρειάστηκαν πάνω από διακόσια χρόνια για να απαλειφθεί από τα σχολικά βιβλία ο μύθος της ορκωμοσίας των αγωνιστών στην Αγία Λαύρα και του δήθεν ταυτόχρονου ξεσπάσματος της Επανάστασης σε όλη την Ελλάδα. Πλέον αναφέρεται, π.χ. στο βιβλίο ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου, ότι η επανάσταση ξεκίνησε νωρίτερα και ότι η 25η Μαρτίου ορίστηκε ως επέτειος το 1838, επειδή αυτό είχε προγραμματίσει αρχικά η Φιλική Εταιρία.

Παρόλα αυτά, ο μύθος αντέχει. Ο συσχετισμός με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου ήταν, και για πολλούς παραμένει, απαραίτητος για το χτίσιμο της νεοελληνικής ταυτότητας – που δε νοείται να μην είναι ορθόδοξη. Αυτή, βέβαια, είναι μία άλλη, μεγάλη συζήτηση…