Αλλαγή σκηνικού στη Μέση Ανατολή

Μετά τους πολέμους του Ιράκ και με την κατάρρευση των καθεστώτων της Λιβύης, της Αιγύπτου, την αποχώρησης των Ρώσων από τη Συρία, θεωρήθηκε ότι η κυριαρχία των ΗΠΑ επί της Μέσης Ανατολής ήταν απόλυτη.

Η κυριαρχία αυτή είχε πάντοτε ως κύριο στήριγμα, πέραν του Ισραήλ, την Σαουδική Αραβία. Με το Ισραήλ οι σχέσεις έχουν κλονισθεί τόσο, ώστε στην πρόσφατη ψηφοφορία για την Ουκρανία στον ΟΗΕ το Ισραήλ απείχε της ψηφοφορίας και πλέον τούτου ο Νετανιάχου προσεγγίζει την Ρωσία, είχε δε θερμή συνομιλία με τον ίδιο τον Πούτιν. Αυτά μπορεί να είναι και τακτικοί ελιγμοί, η στρατηγική σχέση με τις ΗΠΑ είναι ακόμη ισχυρή.

Δεν ισχύει κατ’ ανάγκη το ίδιο με την Σαουδική Αραβία. Η ισχυρή σχέση ΗΠΑ -Σαουδικής Αραβίας στηρίχθηκε σε τέσσερις πυλώνες:

• Την ηγεμονία της Σ. Α. μαζί με τις ΗΠΑ στη πετρελαϊκή αγορά παγκοσμίως.
• Την πνευματική ηγεσία του Ισλάμ λόγω Μέκκας και Μεδίνας.
• Την ασφάλεια του Περσικού Κόλπου και
• Τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας.

Ο έλεγχος της παγκόσμιας πετρελαϊκής αγοράς εξαρτάται από το αδρανές αλλά έτοιμο να διατεθεί επιπλέον παραγωγικό δυναμικό της Σ.Α., το οποίο σήμερα είναι 2,5 εκατομμύρια βαρέλια ημερησίως. Θεωρείται όμως από τους πλέον έγκυρους αναλυτές ότι το παραγωγικό αυτό δυναμικό της Σ.Α. θα φθίνει συνεχώς λόγω αύξησης της εσωτερικής κατανάλωσης και μείωσης της παραγωγής, ώστε το 2028 οι εξαγωγές της να μηδενιστούν. Πέραν αυτού οι ΗΠΑ τα τελευταία έξι χρόνια μείωσαν τις εισαγωγές τους από την Σ.Α. στο μισό με τάση συνέχισης της μείωσης όσο αυξάνει η δική τους παραγωγή σχιστολιθικού πετρελαίου. Έτσι, η ενεργειακή στρατηγική σχέση αποδυναμώνεται συνεχώς.

Η ισλαμική πνευματική ηγεσία της Σ.Α. χάνει την αίγλη της λόγω του σχίσματος και των πολέμων μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών αλλά και της δημιουργίας άλλων ισλαμικών πνευματικών κέντρων που χρησιμοποιούν τα ΜΜΕ ή την θρησκευτική παιδεία, όπως ο Γκιουλέν στην Τουρκία και το Αλ Τζαζίρα για την ενημέρωση και κατεύθυνση των απανταχού Μωαμεθανών.

Η ασφάλεια του Κόλπου αλλάζει ριζικά λόγω της συνεχιζόμενης προσέγγισης ΗΠΑ – Ιράν, πράγμα που μειώνει πολύ την αμυντική αξία της Σ.Α. και την έχει ήδη εξοργίσει.

Τέλος, το πιο ισχυρό σημείο ρήξης ήταν ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας. Η Σ.Α. έπαιξε ηγετικό ρόλο στην βοήθεια και χρηματοδότηση ακραίων φονταμενταλιστικών δυνάμεων όπως η Αλ Κάϊντα και άλλες στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας. Η Δύση έχει ιδιαίτερα ανησυχήσει από το μετασχηματισμό της Αλ Κάϊντα σε εμπειροπόλεμο στρατό που μετά την σφυρηλάτηση του στις μάχες της Συρίας είναι άγνωστο και ανεξέλεγκτο το πού θα στραφεί.

Για να ηρεμήσουν οι σχέσεις ΗΠΑ – Σ.Α. η δεύτερη καθαίρεσε τον πρίγκιπα Μπαντάρ, αρχιτέκτονα του συριακού εμφυλίου και προστάτη της Αλ Κάϊντα, από την ηγεσία των Μυστικών Υπηρεσιών και ακόμα όρισε δια νόμου ως τρομοκρατική οργάνωση τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, όμως ουσιαστικά οι σχέσεις δεν έχουν βελτιωθεί.

Για όλους αυτούς τους λόγους οι σχέσεις Σ.Α. – ΗΠΑ διέρχονται την μεγαλύτερη κρίση της Ιστορίας τους, σε σημείο που η ηγεσία της Σ.Α. να αναπτύσσει εγκάρδιες σχέσεις με τη Ρωσία του Πούτιν και με την κομμουνιστική Κίνα, την οποία και επισκέπτεται για πρώτη φορά με στόχο την σύσφιξη των σχέσεων.

Ο κύριος πυλώνας της περιοχής είναι η Αίγυπτος, με την οποία οι σχέσεις των ΗΠΑ ήταν εξαιρετικές. Η νέα ηγεσία της Αιγύπτου θεωρεί ότι οι ΗΠΑ δεν τήρησαν τις υποσχέσεις πολιτικής και οικονομικής στήριξης της Επανάστασης και ο ισχυρός άνδρας της Αιγύπτου Στρατάρχης Αλ Σίρι τηρεί πολιτική ίσων αποστάσεων από την Ουάσιγκτον και την Μόσχα με εμφανείς τάσεις Νασσερισμού.

Με παρεμφερή προβλήματα είναι και οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Βόρειο Αφρική και τα κρατίδια του Κόλπου. Η στροφή των ΗΠΑ προς το Ιράν έχει δυσαρεστήσει όλα τα άλλα κράτη της περιοχής, είναι όμως συμφέρουσα για τις ΗΠΑ, τόσο για τα τεράστια αναμενόμενα συμβόλαια μεταξύ Ιρανικών και Αμερικανικών πετρελαϊκών εταιριών και έλεγχο του πετρελαίου δια του συντονισμού και την δημιουργία συνεργασιών μεταξύ Ιράκ και Ιράν, όσο και για την διαφοροποίηση των θεμάτων ασφαλείας του Περσικού Κόλπου. Αυτά περιθωριοποιούν τα άλλα κράτη της περιοχής τόσο πολιτικά όσο και οικονομικά / πετρελαϊκά.

Η στροφή της πολιτικής Ομπάμα και η αποδυνάμωση των παραδοσιακών σχέσεων φιλίας και συνεργασίας με τον Αραβικό κόσμο μετά την Αραβική Άνοιξη αλλάζουν ουσιαστικά το σκηνικό στην Μέση Ανατολή. Δημιουργούνται νέες συσπειρώσεις με τον άξονα Καΐρου – Ριάντ από τη μια πλευρά και τον μελλοντικό άξονα Βαγδάτης – Τεχεράνης σε λίγα χρόνια. Η επιδιαιτησία των ΗΠΑ και στους δυο άξονες θα είναι δυσχερής.

Το μέλλον της Μέσης Ανατολής είναι αβέβαιο και η άσκηση της αμερικανικής εξουσίας θα απαιτήσει άλλα επίπεδα διπλωματίας. Αυτό που τελικά διαμορφώνεται είναι η έντονη διαφοροποίηση των πολιτικών των δυνάμεων της περιοχής και κατά συνέπεια η αύξηση της πολιτικής και διπλωματικής αστάθειας.

Κάσσανδρος

* Περισσότερα άρθρα στο www.kassandros.gr