Η οικονομική σχιζοείδια της Ευρωζώνης

Το τεράστιο χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου παραμένει, ενώ ολόκληρη η ευρωπαϊκή οικονομία αντιμετωπίζει μεγάλες αντιξοότητες.

Οι οικονομικές ειδήσεις για την Ευρωζώνη δίνουν μια εικόνα που απέχει πολύ από τη λογική. Οι μισές είναι για το πως βελτιώνονται οι οικονομίες των κρατών της, κυρίως του Νότου, και οι άλλες μισές αφορούν την επαναξιολόγηση προς το χειρότερο των προσδοκιών ανάπτυξης και ΑΕΠ όλης της Ευρώπης.

Όλα αυτά γίνονται σε ένα κλίμα επιμονής στη λιτότητα, όπως αυτή προσδιορίζεται από τα βόρεια μέλη της ευρωζώνης και κυρίως από τη Γερμανία, και επικλήσεων για πιστωτική χαλάρωση από τα αλλά δυο ισχυρά μέλη, την Γαλλία και την Ιταλία, μαζί με την ακολουθία τους, των νοτίων κρατών.

Η πραγματικότητα είναι ότι οι χώρες του ενιαίου νομίσματος πολύ απέχουν από το να έχουν ενιαίες ή έστω συγκλίνουσες οικονομίες. Το γεγονός ότι μέσα σε αυτή την δυσπραγία η οικονομία της Γερμανίας είναι καλύτερη, οφείλεται στην ισχυρή συγκράτηση δαπανών του γερμανικού Δημοσίου και στην αυτοπειθαρχία των Γερμανών, όμως και εκεί τα πράγματα δεν είναι άριστα.

Σε αντίθεση, οι περισσότερες χώρες του Νότου, και πάντως η πλειοψηφία αριθμητικά των οικονομιών της ευρωζώνης βρίσκονται ήδη σε μία Ιαπωνικού τύπου στασιμότητα, όπως για παράδειγμα η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και το Βέλγιο, για να μην αναφερθούμε στις “γραφικές” Κύπρο, Ελλάδα, Μάλτα, Πορτογαλία.

Αυτό δεν πρέπει να εκπλήττει. Ο ρυθμός ανάπτυξης της ευρωζώνης τα τελευταία δέκα χρόνια ήταν κάτω από 0,8% του ΑΕΠ ετησίως και μάλιστα με μεγάλες διάφορες από χώρα σε χώρα. Αυτός ο ρυθμός είναι χειρότερος από τον αντίστοιχο ρυθμό της Ιαπωνίας, την δεκαετία της οικονομικής της αποτελμάτωσης.

Οι οικονομολόγοι διαπίστωσαν πως το πρόβλημα έγκειται στο ότι οι οικονομίες της ευρωζώνης δεν αναπτύχθηκαν όσο μπορούσαν να αναπτυχθούν συγκρινόμενες με αντίστοιχες παρεμφερείς οικονομίες. Έτσι παρατηρήθηκαν διάφορες προς το χειρότερο στο κατά κεφαλή ΑΕΠ, για το Βέλγιο 13%, για την Ισπανία 15%, για την Γαλλία 18%, για την Πορτογαλία 21% και για την Ιταλία 27%. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για την υστέρηση της Ελλάδας.

Επειδή οι χώρες αυτές δανείζονται συνεχώς για να καλύπτουν τα ελλείμματα τους, παρουσιάζεται το οξύμωρο φαινόμενο, οι μεν μετοχές των εταιριών να υπό-αποδίδουν (-1,4% έναντι ιστορικού μέσου 8%) ενώ τα ομόλογα να υπέρ-αποδίδουν (3,7% έναντι ιστορικού μέσου όρου 3% ).

Έτσι έχουμε το φαινόμενο ενός κράτους του οποίου η πραγματική οικονομία να μην δεν αποδίδει, να αποδίδει δε αντ’ αυτής ο δανεισμός του. Πόσο μπορεί να κρατήσει αυτό; Ποια οικονομία θα εξυπηρετήσει αυτόν τον δανεισμό;

Χαρακτηριστική περίπτωση ευημερίας των αριθμών και όχι των ανθρώπων είναι η Ισπανία. Η κυβέρνησή της λέει ότι η ανάπτυξη της θα είναι φέτος 1,5%. Όμως ταυτόχρονα το έλλειμμα, εκτός στόχου, και αυτή τη χρονιά θα ξεπεράσει το 6% και το ίδιο και χειρότερο θα είναι το 2015.

Συνεπώς για ποια ανάπτυξη μιλάμε όταν το 25% του εργατικού δυναμικού είναι άνεργοι και όταν κάθε χρόνο το χρέος αυξάνεται 5%; Μια ανάπτυξη όπου για κάθε 4 ευρώ νέου χρέους έχει ένα ευρώ ανάπτυξη- αυτό λέγεται ύφεση.

Χειρότερη είναι η κατάσταση στη Γαλλία, αφενός λόγω του μεγέθους της οικονομίας της και αφετέρου διότι η κυβέρνηση της αποφεύγει να πάρει ένα κλάσμα των επώδυνων μέτρων που η ίδια μαζί με τις άλλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις επέβαλε στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία.

Δεν εκπλήσσει ότι η Γαλλία έχει 4,5% έλλειμμα, σημαντικό αρνητικό ισοζύγιο εξωτερικού εμπορίου και στασιμότητα της οικονομίας της. Η Γαλλία συνταξιοδοτεί τους εργαζόμενους της στην μέση ηλικία των 60,3 ετών, επιβαρύνει τον μέσο μισθό με 43% φόρους και εισφορές και έχει μέσο ετήσιο αριθμό ωρών εργασίας 1679 ώρες, όταν η Γερμανία έχει 1904 ώρες και η Ελλάδα άνω των 2100. Έχει δε κράτος πρόνοιας υπερβολικό για τα εισοδήματα του.

Η Ιταλία σπάει βέβαια όλα τα αρνητικά ρεκόρ με την αρνητική της ανάπτυξη, αρνητική της παραγωγικότητα, το έλλειμμα της και κυρίως το υπέρογκο χρέος της, όλα αυτά μαζί και ταυτόχρονα δεν κάνει τις δομικές εκείνες αλλαγές που απαιτούνται για να βγει από το τέλμα. Ο πρωθυπουργός της ζήτησε πίστωση χρόνου χιλίων ημερών για να ανατάξει την οικονομία της Ιταλίας. Ο λόγος είναι μάλλον ότι τόσο ή λιγότερο θα διαρκέσει η θητεία του.

Σε αυτό το περιβάλλον οι Γερμανοί, που πασχίζουν, σε δυσκολότερες συνθήκες από ότι φαίνεται, για μια οικονομική πειθαρχία, φοβισμένοι βλέπουν τον Νότο να πηγαίνει από έλλειμμα σε έλλειμμα και δικαίως φοβούνται γιατί ξέρουν ότι η οικονομία τους δεν μπορεί να τραβήξει όλες τις άλλες οικονομίες της Ευρωζώνης μαζί. Βλέπουν ότι οι οικονομίες των προβληματικών χωρών ξεπέρασαν το σημείο Minsky, που είναι εκεί που το παραγόμενο έσοδο δεν μπορεί να εξυπηρετήσει πλέον το δάνειο, όπως συμβαίνει σήμερα με όλα τα κράτη που αναφέραμε. Δικαίως δεν θέλουν να εξαλείψουν την ευημερία τους με την αμοιβαιοποίηση του χρέους της Ευρωζώνης, αν και τελικά αυτό δεν θα αποφευχθεί.

Η κατάσταση και του ιδιωτικού χρέους είναι προβληματική με τεράστιες διαφορές μεταξύ κρατών στη βάση του κατά κεφαλήν χρέους. Όπως δείχνει το παρακάτω γράφημα ,η σχέση χρέους-περιουσίας των νοικοκυριών έχει χειροτερέψει πολύ και στις περισσότερες δυτικές χώρες το χρέος είναι μεγαλύτερο από την περιουσία των νοικοκυριών. Μόνο η Γερμανία είναι κάτω από το 100% και συνεχώς βελτιώνεται, όλες οι άλλες χώρες χειροτερεύουν, μερικές όπως η Ισπανία και η Ολλανδία δραματικά.

Σημειώνεται ότι το χρέος αυτό δεν είναι μόνο ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια αλλά και ακάλυπτα δάνεια, καταναλωτικά, κάρτες, και όλα τα άλλα που η αλόγιστη εύκολη πίστωση έδωσε την δυνατότητα στα νοικοκυριά να υπερχρεωθούν.

Μέσα σε αυτή την κατάσταση, αυτό που ζητείται από τους περισσότερους από τον κ. Ντράγκι, και το πιο δυνατό κατά πάσα πιθανότητα να επιτευχθεί, είναι το αίτημα να αυξήσει και άλλο το χρέος, γιατί αυτό σημαίνει ποσοτική χαλάρωση. Οι Γερμανοί, δικαίως από την πλευρά τους, αντιστέκονται.

Ας δούμε την αμερικανική εμπειρία με την ποσοτική χαλάρωση:

Η κυβέρνηση των ΗΠΑ για να σταματήσει τις συνέπειες της κρίσης του 2008 διέθεσε ευθέως στην Γουόλ Στριτ 12,6 τρις δολάρια μέχρι σήμερα. Το ΑΕΠ  των ΗΠΑ είχε μια άνοδο 1,7 τρις δολάρια την ίδια περίοδο. Συνεπώς για κάθε 7,4 δολάρια που χρεώθηκε για να δώσει η κυβέρνηση στην Γουόλ Στριτ, είχε ένα δολάριο ανάπτυξη.

Ο κ. Ντράγκι θέλει να το αποφύγει αυτό. Για το σκοπό αυτό θέλει να κατευθύνει τα χρήματα προς την πραγματική οικονομία. Ήδη όμως από το πρώτο πακέτο, που ελπίζετο ότι θα διέθετε 200 δις, απορροφήθηκαν μόνο τα 100 δις. Ο λόγος είναι απλός. Το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα έχει υπερεκτεθεί σε δάνεια. Στο κατωτέρω γράφημα φαίνεται πως το σύστημα αυτό δεν μπορεί εύκολα να δανείσει.

Πως ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να δώσει εύκολα και νέα δάνεια όταν τα δάνεια που έχουν ήδη δώσει οι τράπεζες είναι πολλαπλάσια του ΑΕΠ των χωρών τους; Όταν οι ίδιες τρικλίζουν οικονομικά και υπάρχουν με τις ενέσεις της ΕΚΤ;

Σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας στο Νότο και λιτότητας στο Βορρά, πόσες εταιρίες και μάλιστα μικρομεσαίες είναι τόσο αξιόχρεες ώστε να πείσουν τους τραπεζίτες να κάνουν τον ενδιάμεσο μεταξύ ΕΚΤ και μικρομεσαίων, αναλαμβάνοντας νέο ρίσκο στις παρούσες συνθήκες και αυξάνοντας το δανειακό τους χαρτοφυλάκιο, τώρα που προσπαθούν να το συρρικνώσουν;

Ενώ το επιτόκιο της ΕΚΤ είναι σχεδόν μηδενικό, οι μικρομεσαίοι της περιφέρειας πληρώνουν άνω του 5% δανειακό επιτόκιο. Πόσο δανεισμό ακόμα μπορούν να αντέξουν αξιόχρεα οι μικρομεσαίοι με αυτές τις τραπεζικές συνθήκες;

Ο μέσος όρος των οικονομιών της ευρωζώνης είναι παραπλανητικός. Υπάρχει τεράστιο χάσμα μεταξύ των οικονομιών του Βορρά και του Νότου και το χειρότερο, το άνοιγμα αυτό της ψαλίδας δεν βελτιώνεται. Πέραν τούτου η ευρωπαϊκή οικονομία αντιμετωπίζει μεγάλες αντιξοότητες. Το κόστος ενέργειας στην Ευρώπη ανά μονάδα φυσικού αερίου είναι 10,1 ενώ είναι 4,8 στις ΗΠΑ. Το κόστος της κιλοβατώρας είναι 9,14 ευρώ σεντς στη Γερμανία και 4,82 σεντς δολαρίου στο Τέξας. Οι πρόσφατες κυρώσεις κοστίζουν πολύ στην Ευρώπη. Τώρα η Ευρώπη αυξάνει και τις στρατιωτικές της δαπάνες.

Η Ευρωπαϊκή παραγωγικότητα λιμνάζει. Από που λοιπόν θα έρθει η ανάπτυξη;

Η Γερμανία που είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που μειώνει το χρέος της, ούτε θέλει ούτε μπορεί να επωμισθεί τα χρέη των άλλων. Όμως με το χρέος συνεχώς να αυξάνει, ο κ. Ντράγκι θα αναγκασθεί τελικά να αγοράσει με την ΕΚΤ ευρωπαϊκό χρέος και μάλιστα από την πρωτογενή αγορά, συναινούντων ή όχι των Γερμανών.

Αυτό είναι νομοτελειακά αναγκαίο και θα συμβεί πριν το τέλος του 2015. Έτσι όμως θα τεθεί σε κίνδυνο η ίδια η συνοχή της ευρωζώνης, δεδομένης της άρνησης της Γερμανίας για τέτοιες λύσεις, και δεν μπορούμε τώρα να προδικάσουμε τις τότε συνέπειες.

Ως λύση είναι κακή αν δεν συνοδεύεται από μεγάλες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις που προϋποθέτουν δομικές αλλαγές και συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.

Η αντιμετώπιση του κρατικού χρέους με ποσοτική χαλάρωση υποθηκεύει το μέλλον. Η μη κάλυψη υποχρεώσεων κρατικού χρέους καταστρέφει το παρόν.

* Περισσότερα άρθρα στο www.kassandros.gr