Ένας άρρωστος κόσμος

Ο συνολικός πλούτος όλου του κόσμου υπολογίζεται στα 110 τρισεκατομμύρια δολάρια και ο μισός από αυτόν ανήκει στο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι 85 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο κατέχουν περιουσία ισάξια με αυτή του φτωχότερου μισού του συνόλου της ανθρωπότητας.

Η οικονομική ανισότητα είναι κομμάτι της κοινωνίας μας. Είναι απαραίτητη και ζωτική για την λειτουργία της δημοκρατίας. Μέσω της οικονομικής ανισότητας τροφοδοτείται η ανάπτυξη και η πρόοδος. Μέσω αυτής επιβραβεύεται ο ταλαντούχος, ο εργατικός, ο φιλόδοξος, ο καινοτόμος και τολμηρός επιχειρηματίας, ο επαγγελματίας και ο δεξιοτέχνης. Έχει στατικό ρόλο στο υπόβαθρο επάνω στο οποίο μπορεί να εκδηλώνεται η ελευθερία της βούλησης του άνθρωπου. Τι κάνουμε όμως όταν τα άκρα αγγίζονται και η θεωρία ενός συστήματος παραμορφώνεται;

Στο ετήσιο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός, το οποίο λαμβάνει χώρα αυτή την εβδομάδα, η φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam με νέα της μελέτη, αναδεικνύει τα δεδομένα της ακραίας οικονομικής ανισότητας. Ένα από τα πιο γλαφυρά στοιχεία αυτής της έρευνας είναι ότι σε έναν παγκόσμιο πληθυσμό περίπου επτά δισεκατομμυρίων, μία «χούφτα ανθρώπων» κυριολεκτικά, οι οποίοι όπως λέει ο δημοσιογράφος του «Guardian» Graeme Wearden, «θα μπορούσαν να στοιβαχτούν σε ένα δίπατο αγγλικό λεωφορείο», έχουν συγκεντρώσει μια τεράστια περιουσία που αντιστοιχεί σε αυτή 3,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Η μελέτη αναδεικνύει και κάποια θετικά στοιχεία όπως ότι στην Αμερική, στην Ευρώπη και στην Λατινική Αμερική, από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά, υπάρχει βελτίωση με τη μείωση της ανισότητας μέσα από τη βελτίωση της ευημερίας.

Στεκούμενοι στα εξόφθαλμα αρνητικά στοιχεία της μελέτης, η υπερβολική συγκέντρωση πλούτου, αυτή που αφορά δηλαδή τόσα λίγα άτομα σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι μια ανήθικη και απάνθρωπη στάση απέναντι στον πιο αδύναμο συνάνθρωπό μας. Αλλά η θέση μας δεν χρειάζεται να σταθεί στο πρίσμα της ηθικής και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να κρίνουμε τους ανθρώπους αυτούς.

Αυτή η υπερβολή στην συσσώρευση του παγκόσμιου πλούτου σε έναν μικρό αριθμό ανθρώπων, είναι συστημικό ελάττωμα και έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη αν τη συγκρίναμε με μια ευρύτερη κατανομή πλούτου. Διαστρεβλώνει επίσης τον ανταγωνισμό μέσα από την κυρίαρχη δύναμη των λίγων. Παραμορφώνει το πολιτικό σύστημα καθ’ ότι οι πολιτικοί εκπρόσωποι γίνονται ευάλωτοι στην εξουσία των λίγων με αποτελέσματα το όποιο νομικό πλαίσιο να είναι ευάλωτο και να εξελίσσεται σε ένα εργαλείο περαιτέρω στήριξής τους. Η τόσο έντονη ανισότητα είναι παράγοντας αποσταθεροποίησης σε μια κοινωνία και εχθρός της συνοχής της. Ενισχύει τις κοινωνικές εντάσεις, την φτώχια και επηρεάζει αρνητικά τον καταμερισμό του κέρδους. Μακροπρόθεσμα είναι μια μη-βιώσιμη τακτική και η ιστορία μάς διδάσκει ότι πάντα επέφερε κρίσεις και απότομες αλλαγές. Θα αποδειχθεί μέγιστο σφάλμα, αν δεν αντιμετωπιστούν τα ελαττώματα του συστήματος με κατάλληλες διορθωτικές πολιτικές κινήσεις. Όπως αναφέρεται στη μελέτη και διατυπώνει απλά στην διάσημη φράση του ο Louis Brandeis (Δικαστής του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, 1856 – 1941), «μπορεί να έχουμε δημοκρατία, μπορεί να έχουμε τον πλούτο να συγκεντρώνεται στα χέρια των λίγων, αλλά δεν μπορούμε να έχουμε και τα δύο».

Φυσικά, το να πάρουν οι φτωχότεροι τα «φτυάρια» και τις «τσουγκράνες» και να πάνε να στηθούν έξω από τις «Βερσαλλίες» με επιθυμία διάπραξης «αποκεφαλισμών», δεν είναι η κατάλληλη αντιμετώπιση του θέματος στην εποχή μας. Εξίσου αναποτελεσματικές είναι οι επαναστατικές φαμφάρες που κατά καιρούς ακούγονται προεκλογικά ανά την υφήλιο, από διάφορους ουτοπιστές.

Δεν θα τα βάλουμε με αυτούς τους 85 ή τέλος πάντων τους ακραία πλουσιοτέρους ανθρώπους. Δεν φταίνε αυτοί που τα κατάφεραν ή που τα κληρονόμησαν. Είναι ελάττωμα του συστήματος που απλά πρέπει να ρυθμίσουμε με κατάλληλες πολίτικες παρεμβάσεις. Είναι επίσης πολύ σημαντικό να τονιστεί η διάκριση μεταξύ του πλούτου και του υπερβολικού πλούτου. Η υπερβολή φέρνει την ανισορροπία και θα προσθέσω ότι οι παρακάτω προτάσεις είναι μέτρα υπέρ του καπιταλιστικού συστήματος και όχι εναντίον του. Στην θεωρητική περίπτωση που εφαρμόζονταν, θα ήταν ούριος άνεμος στην παγκόσμια οικονομία.

Τέτοιες διορθωτικές κινήσεις, μπορούν να «λιμάρουν» το όποιο αιχμηρό εξόγκωμα του συστήματος. Θα μπορούσε να προταθεί όριο στον πλούτο. Όπως υπάρχει όριο στην φτώχεια, θα μπορούσε να υπάρχει και όριο στον υπερβολικό πλούτο. Σύμφωνα με το περιοδικό Forbes, στη διάσημη λίστα των πλουσιοτέρων ανθρώπων, γύρω στα 300 άτομα κατέχουν περιουσία από πέντε δισεκατομμύρια δολάρια και πάνω. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι από αυτό το ποσό και πάνω πρέπει να εφαρμοστούν κάποιες ρυθμίσεις ή ότι η φορολόγηση πρέπει να αγγίζει το 90%. Επίσης, ένα μέρος από τα υπερβολικά κέρδη θα μπορούσε να διοχετευτεί υποχρεωτικά στην ανάπτυξη ή στην πρόσληψη ανέργων και στην καταπολέμηση της φτώχειας.

Στην εφαρμογή τέτοιων ρυθμίσεων παρουσιάζονται σίγουρα πολλά προβλήματα. Πώς καθορίζει κάποιος τον υπερβολικό πλούτο; Πώς συγκεντρώνεται, αν είναι διαιρεμένος σε συγγενείς κ.α. Επίσης, η μελέτη αναδεικνύει τα μεγέθη σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι αν εφαρμόζονταν στην Αμερική μέτρα εναντίον του υπερβολικού πλούτου, δεν θα επωφελούνταν απαραίτητα οι πολίτες κάποιας φτωχής χώρας της Αφρικής. Γι’ αυτό τα συγκεκριμένα θέματα μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο και από παγκόσμιους οργανισμούς που συναινούν για το κοινό καλό.

Ένα είναι σίγουρο πάντως. Ο θάνατος ανθρώπων από αδυναμία κάλυψης βασικών αναγκών, τροφής, νερού και φαρμάκων είναι γεγονός ανεπίτρεπτο, τραγικό και άκρως απογοητευτικό για την ανθρωπότητα αλλά και μία ένδειξη για την τεραστία διαδρομή που έχει ακόμα να διανύσει μέχρι να ωριμάσει.