Ο ευρωπαϊκός διχασμός

Η Ενωμένη Ευρώπη διέρχεται την μεγαλύτερη δοκιμασία συνοχής από συστάσεως της.

Οι απειλές των Βρετανών περί δημοψηφίσματος και αποχώρησης δεν είναι το σημαντικότερο- από την εποχή της Θάτσερ και μετά η Μ. Βρετανία είναι στην περιφέρεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και λοξοκοιτάζει προς την έξοδο. Η απειλή της συνοχής της Ευρώπης είναι πλέον υπαρξιακής φύσεως και μάλιστα στον σκληρό πυρήνα της, στην Ευρωζώνη. Η αιτία δεν είναι μόνο οικονομική αλλά και πολιτική.

Η Γαλλία στα πρώτα στάδια της κρίσης, επί εποχής Σαρκοζί, εκχώρησε στην Γερμανία πολιτική εξουσία με αντάλλαγμα την οικονομική ανοχή της Γερμανίας στην οικονομία της Γαλλίας και στους προϋπολογισμούς της. Οι Γερμανοί έχοντας δαμάσει την Γαλλία, επιτύχει μια συνεννόηση υποταγής με την Ισπανία και αντικαταστήσει τον Μπερλουσκόνι και τον Παπανδρέου με τους Μόντι και Παπαδήμο, είχαν επιβάλλει μια αρχή λιτότητας που ήταν τόσο πιο αυστηρή όσο το κράτος ήταν πιο αδύνατο, όπως η Κύπρος, η Ελλάδα και η Πορτογαλία.

Αυτό στις μεγάλες χώρες δεν κράτησε πολύ. Οι εκλογές έφεραν στην Γαλλία και στην Ιταλία κυβερνήσεις που είχαν υποσχεθεί στο λαό οικονομική άνοδο χωρίς πόνο. Η υπόσχεση βέβαια αποδείχθηκε ψεύτικη αλλά οι κυβερνήσεις αυτές για να κρατηθούν στην εξουσία εξακολουθούν να αυξάνουν τα ελλείμματα και να έχουν μια τελματωμένη οικονομία.

Χωρίς δομικές αλλαγές και χωρίς εξυγίανση του προνοιακού κράτους είναι αδύνατο να δημιουργηθεί ανάπτυξη. Κρατούν τις βαριές γραφειοκρατικές δομές μιας υπέρ-ρυθμισμένης κοινωνίας, της οποίας οι ρυθμίσεις, που έγιναν σε ευτυχέστερες εποχές, δεν είναι διατηρήσιμες και πνίγουν την ανάπτυξη.

Σε αντίθεση οι Γερμανοί, με την λογική της πλέον πειθαρχημένης και ορθολογιστικής κοινωνίας, έκαναν νωρίς τις απαιτούμενες θυσίες για να κρατήσουν την λειτουργία της οικονομίας τους σε ένα ανεκτό επίπεδο. Η κοινωνία τους δέχτηκε και ενσωμάτωσε τις απαιτούμενες θυσίες και βεβαίως αρνούνται στους άλλους οποιαδήποτε υποχώρηση από την λιτότητα.

Όπως αποδεικνύεται τώρα και οι δυο κοινωνίες, του Βορρά και του Νότου, αμάρτησαν, η κάθε μια υπερβάλλοντας αντίθετα με την άλλη.

Ο διχασμός

Ο μεν Βορράς υπερέβαλλε ως προς την λιτότητα, μην κάνοντας τις απαραίτητες, κρατικές κυρίως, δημόσιες επενδύσεις σε έργα κοινής ωφέλειας και στραγγαλίζοντας την κατανάλωση, είχε δε μια αναιμική ανάπτυξη, ο δε Νότος αρνούμενος την εξυγίανση και περιστολή των Δημοσίων Οικονομικών και τον ρυθμιστικό εκσυγχρονισμό, εξακολουθεί να έχει ελλείμματα που αυξάνουν το χρέος του χωρίς ουσιαστική ανάπτυξη.

Τίποτε δεν φωτίζει περισσότερο το χάσμα πολιτικών από τον εξαναγκασμό του κ. Ντράγκι να υπαναχωρήσει στη Νάπολη από το περίφημο σχέδιο του να διαθέσει ένα τρις ευρώ, αγοράζοντας τιτλοποιημένα δάνεια και περνώντας το ρίσκο της μη εξυπηρετήσεως μερικών εξ αυτών, για πρώτη φορά, στην ΕΚΤ.

Μόλις ο κ. Ντράγκι άφησε να εννοηθεί ότι προτίθεται να διαθέσει χρήμα με την μορφή αγοράς τιτλοποιημένων δανείων (ABS) και άλλων τραπεζικών εργαλείων του επιτέθηκε με άρθρα και αγωγές στα γερμανικά δικαστήρια το σύνολο σχεδόν των επιφανών γερμανών οικονομολόγων.

Σκληρότατες δηλώσεις έκανε ο Γιούργκεν Σταρκ, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ. «Η απόφαση της ΕΚΤ να διπλασιάσει το κίνητρο (της ανάπτυξης) είναι μια πράξη απελπισίας και η πρόθεση της να αγοράσει τιτλοποιημένα δάνεια (ABS) είναι ιδιαιτέρως επικίνδυνη και δημιουργεί κοινή υπευθυνότητα με αιχμάλωτους τους Ευρωπαίους φορολογούμενους (διάβαζε Γερμανούς). Η ΕΚΤ στερείται δημοκρατικής νομιμότητας να παίρνει τέτοιες αποφάσεις.»

Πρόσθεσε επίσης ότι η ΕΚΤ πέταξε την Συνθήκη του Μάαστριχτ και ρυθμίζει την οικονομική της πολιτική με βάση της ανάγκες των “προβληματικών μελών” της και όχι το σύνολο της Ευρωζώνης. Τα ίδια και βαρύτερα είπαν οι υπόλοιποι γερμανοί οικονομολόγοι και μπροστά σε αυτήν την επιθετική αντίσταση ο κ. Ντράγκι απέφυγε να ορίσει τα ποσά τα οποία προτίθεται να διαθέσει η ΕΚΤ για αναπτυξιακούς σκοπούς.

Όπως ήταν επόμενο, τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια έπεσαν δραματικά και θα συνεχίσουν την καθοδική τους πορεία. Το μόνο σημαντικό όφελος μέχρι στιγμής είναι η πτώση της ισοτιμίας του ευρώ, η οποία οφείλεται στην «τεράστια πολιτική πίεση» από την Γαλλία και την Ιταλία κατά τον κ. Σταρκ, σαν αυτό να ήταν κακό για τη Ευρωζώνη.

Αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω ήταν η βίαιη αντίδραση της Γαλλίας. Δια στόματος του πρωθυπουργού της κ. Βαλς κατήγγειλε την επιλογή της λιτότητας ως βαθύτατα άστοχη και προειδοποίησε ωμά την Γερμανία και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ότι απαιτήσεις για περαιτέρω λιτότητα θα έχουν τέτοια σπασμωδική αντίδραση που θα τεθεί σε κίνδυνο η Ευρωπαϊκή σταθερότητα.

Η αντίδραση του κ. Βαλς δεν είναι παρορμητική. Ο κ. Βαλς διευκρίνισε ότι η αδυναμία της Ευρωζώνης να ανακάμψει την οδηγεί σε μια ιαπωνικού τύπου οικονομική αποτελμάτωση ή και χειρότερα.

Το όριο των δυνατοτήτων της Γαλλίας είναι τα ακόμη 30 δις που κόβει από τον προϋπολογισμό της και παρ’ όλα αυτά το έλλειμμα της θα παραμείνει στο 4,3% του ΑΕΠ ή και χειρότερο και το 2015 παρ’ όλο που θα κόψει ακόμα 50 δις από τους προϋπολογισμούς της την επομένη τριετία. «Εάν μας εξαναγκάσουν να μειώσουμε το έλλειμμα στο 3% θα γονατίσουμε. Δεν είναι δυνατό», προσέθεσε ο κ. Βαλς.

Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι είναι τραγική ειρωνεία το γεγονός ότι όταν ο κ. Ντράγκι εζήτησε ένα φύλλο συκής με την μορφή μιας δέσμευσης της ελληνικής κυβέρνησης για να μπορέσει να απορροφήσει τα επισφαλή τραπεζικά δάνεια και των ελληνικών τραπεζών, η μεγαλύτερη μερίδα των ελληνικών ΜΜΕ κατήγγειλε “Νέο Μνημόνιο”. Λίγο καταλαβαίνουμε το Ευρωπαϊκό γίγνεσθαι και λόγω της άγνοιας μας συνταχθήκαμε με τον κ. Σταρκ εναντίον του κ. Ντράγκι.

Η πραγματική κατάσταση

Αυτό που δεν αναγνωρίζει η Γερμανία είναι ότι η λιτότητα που επέβαλλε τότε ο καγκελάριος Σρέντερ πέτυχε γιατί εφαρμόσθηκε με ακμάζουσα την παγκόσμια οικονομία, ενώ σήμερα η παγκόσμια οικονομία είναι αναιμική και αυτή των ανεπτυγμένων χωρών προβληματική και λειτουργεί με ενέσεις ρευστότητας. Επίσης και ο κ. Σρέντερ παρενέβη τους κανονισμούς για το έλλειμμα έως ότου η ακμάζουσα τότε διεθνής οικονομία έκανε τις περικοπές να αποδώσουν και να έρθει η ανάκαμψη για την Γερμανία.

Η σημερινή κατάσταση δεν είναι ίδια. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της παρούσας κατάστασης είναι η ταυτόχρονη αύξηση του παγκοσμίου χρέους με χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης. Το εγκυρότατο Geneva Report 16 το δείχνει σαφώς με το κατωτέρω γράφημα που απεικονίζει την αύξηση του παγκοσμίου χρέους, χωρίς τον χρηματοπιστωτικό τομέα, ως ποσοστού του ΑΕΠ από το 2001 έως το 2013.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το χρέος της Ευρωζώνης, εξαιρουμένου μάλιστα του μεγάλου όγκου του χρηματοπιστωτικού τομέα, έφτασε από 200% του ΑΕΠ το 2001 στο 260% του ΑΕΠ το 2013, δηλαδή αυξήθηκε με ρυθμό 5% το χρόνο!

Ταυτόχρονα παρατηρείται η δηλητηριώδης συνύπαρξη αναιμικής ανάπτυξης και αποπληθωρισμού. Ο αποπληθωρισμός συνδυαζόμενος με απόπειρες απομόχλευσης και χαμηλή ή αρνητική ανάπτυξη δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο όπου η κακή ανάπτυξη δυσκολεύει την απομόχλευση, δηλαδή την μείωση του χρέους και η απόπειρα μείωσης του χρέους πνίγει την ανάπτυξη. Επίσης η αύξηση του χρέους δεν δημιουργεί ανάλογη αύξηση της ανάπτυξης όπως διαπιστώνεται στις ευρωπαϊκές οικονομίες.

Η μόνη πλέον ελπίδα είναι η ΕΚΤ να ακολουθήσει την λογική των άλλων κεντρικών τραπεζών με επιθετική πολιτική ποσοτικής χαλάρωσης, ώστε αφού το χρέος δεν μειώνεται να αυξηθεί τουλάχιστον το ΑΕΠ και να αποκατασταθεί κατά κάποιο τρόπο η ισορροπία.

Αυτό οδηγεί ρεαλιστικά στην ανάγκη η ΕΚΤ να παρέμβει δυναμικά και να αγοράσει ευθέως κρατικό χρέος και τιτλοποιημένα δάνεια (ABS) ώστε να σταματήσει ο αποπληθωρισμός και να αρχίσει η ανάπτυξη. Η καθυστέρηση αυτών των μέτρων δημιουργεί πιέσεις που θέτουν σε κίνδυνο αυτή την ίδια την ύπαρξη της Ευρωζώνης.

Η σύγκρουση οικονομικών και πολιτικών

Η παραπάνω πρόταση αποτελεί ανάθεμα για τους Γερμανούς. Με κίνδυνο και της δικής τους οικονομίας αρνήθηκαν την πρόταση Γιούνκερ να χρησιμοποιήσει 100 δις του μηχανισμού σταθερότητος (ESM) για ευρωπαϊκές υποδομές με την φράση του κ. Σόϊμπλε: «Ξέχνα το».

Η ευρωπαϊκή λιτότητα δεν μπορεί να αποδώσει μέσα στην παγκόσμια δυσπραγία, την έλλειψη δημοσίων επενδύσεων και την τραγική κατάσταση των περισσότερων τραπεζών, και μάλιστα με την επομένη κρίση να είναι μόνο θέμα ημερομηνίας. Η αμοιβαιοποίηση του χρέους μαζί με την επενδυτική πολιτική είναι ίσως κακή λύση για ορισμένους, αλλά είναι η μόνη λύση για όλους.

Η επερχόμενη ρήξη

Το χάσμα είναι αγεφύρωτο και αυτό φάνηκε στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής για την απασχόληση όπου οι κ.κ. Ολάντ και Ρέντζι πίεσαν ασφυκτικά την κ. Μέρκελ η οποία δεν υποχώρησε στο ελάχιστο, σε σημείο που ο Ρέντζι να μιλήσει για γραφειοκρατία “Βρυξελλών” που εμποδίζει αποφάσεις δημοκρατικά εκλεγμένων κυβερνήσεων.

Το μέλλον προδιαγράφεται ζοφερό. Αναμένονται βίαιες αντιπαραθέσεις στην ΕΚΤ, την ΕΕ και το Ευρωκοινοβούλιο. Αν το κρατικό χρέος δεν στηριχθεί από την ΕΚΤ, μεγάλες χώρες θα κινδυνεύσουν να χρεοκοπήσουν.

Η Γερμανική αδιαλλαξία για λιτότητα έχει πλέον και επιστημονικά καταρριφθεί από τον ΟΟΣΑ, το ΔΝΤ και άλλους έγκυρους παγκόσμιους οργανισμούς και η εμμονή της Γερμανίας σε αυτή καταστρέφει την ίδια και την υπόλοιπη Ευρωζώνη.

Η βέβαιη συνέπεια αν κάτι δεν αλλάξει είναι η ρήξη μέσα στην Ευρωζώνη. Ο κ. Ντράγκι δεν μπορεί να κοπεί στα δυο για να ικανοποιήσει όλους. Οι ηγεσίες του Νότου δεν μπορούν να αυτοκαταστραφούν υπακούοντας την κ. Μέρκελ και οι Γερμανοί δεν φημίζονται για την υποχωρητικότητα τους. Ήδη διάφοροι πολιτικοί σχηματισμοί είναι εναντίον του κοινού νομίσματος, ακόμη και εναντίον της Ενωμένης Ευρώπης. Η διάλυση δεν είναι πλέον φανταστικό σενάριο. Θα είναι σύντομα απτή επιλογή.

Αν η Γερμανία τελικά αποφασίσει να υποχωρήσει και να κρατήσει ενωμένη την Ευρωζώνη, τότε υπάρχει ελπίδα. Αλλιώς η διάλυση θα έρθει σε λίγα χρόνια, αρχίζοντας βέβαια από την περιφέρεια.

* Περισσότερα άρθρα στο www.kassandros.gr