H κατάρρευση της Ευρώπης

Γιατί η κατάρρευση της ευρωπαϊκής οικονομίας είναι βέβαιη αν δεν υιοθετηθούν οι προτάσεις του Μάριο Ντράγκι για έξοδο από την κρίση.

Ο βασικός δείκτης συναγερμού για τον αποπληθωρισμό στην Ευρώπη έχει ανάψει κόκκινο. Άλλοι ουσιώδεις οικονομικοί δείκτες διέσχισαν τις κόκκινες γραμμές τους, ο φόβος για παγκόσμια ύφεση εμφανίστηκε και πάλι και οι ευρωπαϊκές αγορές έχουν πτώση με ρεκόρ δωδεκαμήνου και πλέον.

Υπάρχουν πλέον όλες οι ενδείξεις ότι η Ευρωπαϊκή Οικονομία οδηγείται σε μια ιαπωνικού τύπου αποτελμάτωση. Ακόμη και στην Γερμανία κάνουν εμφάνιση κακές ειδήσεις για το μέλλον της οικονομίας της. Για την Γαλλία και την Ιταλία η Bank of America προβλέπει ρεκόρ χρέους προς ΑΕΠ σε λίγα χρόνια, 120% για την Γαλλία και 150% για την Ιταλία.

Όλοι πλέον ομολογούν ότι χρέος πάνω από 100% του ΑΕΠ δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί. Ήδη οι οίκοι αξιολόγησης κατεβάζουν σκαλί-σκαλί την αξιολόγηση των ευρωπαϊκών χωρών ανά εξάμηνο. Ουσιαστικά πρόκειται για μη εκπεφρασμένες χρεοκοπίες.

Πώς φτάσαμε μέχρις εδώ και πού πάμε από εδώ και πέρα είναι τα κρίσιμα ερωτήματα. Η απάντηση για το πως φτάσαμε μέχρις εδώ είναι απλή:

Έλλειψη πραγματικού σχηματισμού παγίου κεφαλαίου, δηλαδή επενδύσεων. Το πάγιο κεφάλαιο αντιπροσωπεύει επενδύσεις μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες. Το πάγιο κεφάλαιο δεν είναι κάτι το στατικό. Έχει ανάγκη συντήρησης, ανανέωσης και επέκτασης με τον σχηματισμό νέου παγίου κεφαλαίου με την πάροδο του χρόνου. Τέτοιο έχουμε όταν ιδρύονται νέες πάσης φύσεως παραγωγικές μονάδες ή όταν βελτιώνονται και επεκτείνονται οι υφιστάμενες. Μόνο τότε δημιουργούνται υγιείς θέσεις εργασίας. Η Ευρώπη, με εξαιρέσεις, έχει φθίνουσα πορεία εδώ και αρκετά χρόνια στο σχηματισμό νέου παγίου κεφαλαίου η οποία έχει φθάσει σε μηδενισμό το 2014.

Οι νέες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου είναι απαραίτητες διότι είναι η μια προϋπόθεση για να αυξηθεί η παραγωγικότητα. Η άλλη προϋπόθεση είναι ο έλεγχος του κόστους εργασίας. Χρειάζονται και οι δυο για να υπάρξει ανάπτυξη και συνεπώς αύξηση του ΑΕΠ, ιδιαίτερα στην Ευρώπη όπου οι επενδύσεις είναι οι περισσότερες ιδιωτικές, διότι οι δημόσιες επενδύσεις είναι ελάχιστες. Για να γίνει καλύτερα αντιληπτό αυτό ας παρατηρήσουμε το σχήμα 1.

Σχ. 1: Πραγματικός ακαθάριστος σχηματισμός πάγιου κεφαλαίου

Παρατηρούμε ότι οι ΗΠΑ ακόμη και στις χειρότερες μέρες της κρίσης κατάφεραν να διατηρούν τον σχηματισμό παγίου κεφαλαίου ενώ στην Ευρωζώνη ο σχηματισμός παγίου κεφαλαίου, δηλαδή νέων επενδύσεων, φθίνει έως ότου μηδενισθεί φέτος και με αρνητική μάλιστα τάση. Επίσης βλέπουμε ότι η Ιαπωνία αποεπενδύει, πράγμα που εξηγεί καλά τα απογοητευτικά οικονομικά της αποτελέσματα, προς τα οποία βαδίζει τώρα και η Ευρώπη, ιδιαίτερα η Ευρωζώνη.

Αν τώρα αναλύσουμε τις τρεις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης όπως στο κατωτέρω σχήμα 2, βλέπουμε ότι η Γερμανία είναι δυναμικά ενεργή μετά το 2009, η Γαλλία, παρ’ όλη την φθίνουσα πορεία κινείται ακόμη σε αποδεκτά πλαίσια ενώ η Ιταλία είναι δραματικά αρνητική.

Σχ. 2

Εδώ βέβαια πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η Γαλλία έχει 50% μεγαλύτερο έλλειμμα από την Ιταλία και ότι τα υπόλοιπα οικονομικά μεγέθη της είναι κακά.

Αν η Γερμανία αποφάσιζε να συνεχίσει την ανάπτυξη της έτσι ώστε να έχει αύξηση μισθών και κατανάλωσης, δηλαδή πληθωρισμό, τότε η ανταγωνιστικότητα των άλλων ευρωπαϊκών χωρών θα αποκαθίστατο σχετικά, οι Γερμανοί όμως πιστεύοντας στην λιτότητα ως πανάκεια δεν θα το επιτρέψουν, και πάντως, με τις δυναμικά αναπτυσσόμενες εκτός Ευρώπης χώρες ούτε αυτό αποτελεί οριστική λύση.

Στο άλλο άκρο (βλ. σχήμα 3) χώρες όπως η Ισπανία και η Ελλάδα είδαν μέχρι την κρίση μια αύξηση του σχηματισμού παγίου κεφαλαίου, ο οποίος όμως έγινε κυρίως σε ακίνητα με αποτέλεσμα να αυξηθούν τιμές και μισθοί, όχι όμως και ή παραγωγικότητα, δεδομένου ότι τα ακίνητα είναι από τις λιγότερο παραγωγικές μονάδες, ιδίως σε περιόδους χαμηλής ανάπτυξης ή/και κρίσης.

Σχ. 3

Όπως φαίνεται στο ανωτέρω σχήμα 3, η τωρινή κατάσταση για αυτές τις χώρες είναι δραματική, δεν μπορεί όμως να επέλθει βελτίωση της παραγωγικότητας τους όταν Ισπανία, Ελλάδα και Γερμανία έχουν το ίδιο νόμισμα και η συνταγή είναι μόνο μία, η λιτότητα. Πέραν τούτου, το πώς η Ισπανία με έλλειμμα 6,5% και η Ελλάδα με έλλειμμα 12% του ΑΕΠ (2013) θα εξυπηρετήσουν το χρέος τους, είναι άγνωστο.

Οι αναιμικές ευρωπαϊκές τράπεζες που μόλις πέρασαν τα πολύ “νερωμένα” stress tests δεν μπορούν ή/και δεν θέλουν να χρηματοδοτήσουν τον σχηματισμό νέου παγίου κεφαλαίου, του οποίου η αποπληρωμή θα γίνει σε πολλά χρόνια, όταν μάλιστα οι ίδιες τράπεζες μειώνουν τον δανεισμό των πελατών τους.

Η παρέμβαση Ντράγκι

Ο μόνος που αποπειράθηκε να δημιουργήσει συνθήκες υπέρβασης ώστε να γίνει εφικτός ο σχηματισμός νέου παγίου κεφαλαίου μαζί με την αναγκαία συμπληρωματική ρευστότητα ήταν ο κ. Ντράγκι, στον οποίο επιτέθηκαν σύσσωμοι όλοι οι γερμανοί πολιτικοί και οικονομολόγοι. Η προσπάθεια δεν ευοδώθηκε ακόμη και η Ευρώπη παραπαίει κλονίζοντας και την παγκόσμια οικονομία.

Στην τελευταία ετήσια σύνοδο του ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον, όλοι κοιτούσαν προς την Ευρώπη με κριτική διάθεση. Ένας ανώτατος ευρωπαϊκός παράγων είπε: «Όλοι μας δακτυλοδεικτούσαν. Οι Ευρωπαίοι αισθάνθηκαν ότι έφταιγαν για όλα. Είμαστε οι “κακοί” της παγκόσμιας οικονομίας με την Γερμανία να θεωρείται δημόσιος κίνδυνος υπ’ αριθμόν 1».

Δεν είναι άδικος ο χαρακτηρισμός. Μετά το περίφημο «θα κάνουμε ό,τι και αν χρειαστεί» του κ. Ντράγκι πέρασαν τρία χρόνια χωρίς οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να πάρουν ουσιαστικά μέτρα για να σταματήσει η οικονομική δυσπραγία, επαφιέμενες στην προσωρινή ηρεμία που επέβαλλε στις αγορές ο κ. Ντράγκι. Μάλιστα ορισμένες κυβερνήσεις πήραν μέτρα και προς την αντίθετη κατεύθυνση, με την Γερμανία να επιμένει στην στείρα πλέον λιτότητα, σε μια χειμαζόμενη ευρωπαϊκή οικονομία και πρόσφατα να υποσκάπτει το κύρος του κ. Ντράγκι, κύρος που σύντομα θα το χρειασθεί άθικτο η Ευρωζώνη.

Η γερμανική οικονομία

Η Γερμανία όμως, ακόμη και αν ήθελε, δύσκολα πλέον μπορεί να ωθήσει την ανάπτυξη στην Ευρώπη. Πρόσφατα είχε ανησυχητική υποχώρηση οικονομικών μεγεθών. Ευρίσκεται αυτή την περίοδο σε αρνητική διαταραχή της βιομηχανικής της παραγωγής, των συρρικνωμένων εξαγωγών που έχουν ρεκόρ πτώσης πενταετίας και φθίνει η αύξηση του ΑΕΠ.

Ταυτόχρονη, και χειρότερη από τα ανωτέρω, είναι η βύθιση των οικονομικών προσδοκιών των επιχειρήσεων όπως κατέγραψε το εγκυρότατο Κέντρο Ευρωπαϊκών Οικονομικών Ερευνών (ZEW), οι οικονομολόγοι του οποίου δεν αποκλείουν ύφεση στη Γερμανία το επόμενο έτος. Αυτά συμβαίνουν σε μια Γερμανία της οποίας οι υποδομές αρχίζουν να καταρρέουν διότι δεν έχουν γίνει δημόσιες επενδύσεις τα τελευταία δέκα χρόνια στο όνομα της λιτότητας και στην οποία οι περιφερειακές τράπεζες κρατιούνται με τεχνητή αναπνοή, ενώ οι μεγάλες της τράπεζες είναι από τις πλέον προβληματικές της Ευρώπης.

Είναι βέβαιο ότι οι Γερμανοί μπορούν να αντιδράσουν και θα το πράξουν γιατί, παρ’ όλα τα προβλήματα, η οικονομία τους έχει ανθεκτικές δομές και ισχυρά ερείσματα, πάντοτε δε υπάρχει πολιτική συναίνεση υπέρ της διαφύλαξης της οικονομικής ισχύος της.

Ό,τι θα κάνουν από εδώ και κατόπιν οι Γερμανοί, θα το κάνουν με αποκλειστικό κριτήριο την δική τους μέθοδο για την ανάκαμψη της οικονομίας τους, χωρίς συνεννόηση με τους ευρωπαίους εταίρους τους. Ταυτόχρονα βέβαια οι άλλοι ευρωπαίοι εταίροι δρουν χωρίς συνεννόηση και συχνά κατ’ αντιπαράθεση με την Γερμανία.

Η Ευρώπη είναι τόσο οικονομικά ανομοιογενής και ασυντόνιστη όσο ποτέ πριν.

Ο σαφέστερος δείκτης για αυτό είναι το αλγεβρικό άθροισμα του ελλείμματος/πλεονάσματος του προϋπολογισμού και του ελλείμματος/πλεονάσματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, όπου φαίνεται η ικανότητα ή όχι μιας οικονομίας να διαχειριστεί θετικά την λειτουργία της. Όπως φαίνεται από το κατωτέρω σχήμα 4, μόνο η Γερμανία είναι θετική. Όλες οι άλλες χώρες της Ευρωζώνης είναι αρνητικές και επομένως αρνητικός είναι ο μέσος ευρωπαϊκός όρος.

Σχ. 4: Το «δίδυμο» έλλειμμα/πλεόνασμα: Αλγεβρικό άθροισμα ελλειμμάτων / πλεονασμάτων προϋπολογισμού και ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών ως ποσοστό του ΑΕΠ (πρόβλεψη 2014)

Αυτές οι διάφορες, μαζί με τις μεγάλες διάφορες στα επιτόκια των κρατικών ομολόγων των χρεών της Ευρωζώνης, προβληματίζουν για το πως μπορούν να συνυπάρξουν αυτές οι χώρες στο ίδιο νόμισμα.

Η Γερμανική ψύχωση με την λιτότητα δεν θα λύσει το πρόβλημα, θα το χειροτερέψει. Το ίδιο και τα συνεχή ελλείμματα του Νότου.

Η πρόταση Ντράγκι

Ο κ. Ντράγκι έχει περιγράψει την μέθοδο αντιμετώπισης της κρίσης:

– Αγορά από την ΕΚΤ των ενυπόθηκων δανείων των τραπεζών (ABS) ώστε να μπορέσουν οι τράπεζες με το νέο χρήμα να χρηματοδοτήσουν εκ νέου τις παραγωγικές επιχειρήσεις για να σχηματίσουν νέο πάγιο κεφάλαιο.

– Αύξηση της ρευστότητας ώστε να υπάρξουν νέα κεφαλαία κίνησης και ταυτόχρονα πτώση της ισοτιμίας του Ευρώ.

– Τα ανωτέρω συνδυαζόμενα οπωσδήποτε με πρόγραμμα δημοσίων πανευρωπαϊκών επενδύσεων, στηριζόμενο και αυτό από την ΕΚΤ.

Ακόμη και αν οι προτάσεις αυτές υιοθετηθούν αύριο, ουσιαστική βελτίωση των οικονομικών της Ευρωζώνης θα φανεί το 2017. Τότε μαζί με τα ανωτέρω πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες δομικές αλλαγές και η περιστολή του κοινωνικού κράτους μέσα στα όρια αντοχής της οικονομίας της κάθε χώρας της Ευρωζώνης. Αν γίνουν νωρίτερα θα στραγγαλίσουν την ανάπτυξη.

Αν δεν γίνουν αυτά η κατάρρευση της οικονομίας της Ευρωζώνης είναι βέβαιη.

Η μόνη πλέον ελπίδα είναι μέσω της νέας ηγεσίας της ΕΕ, η οποία μαζί με την ΕΚΤ, το Ευρωκοινοβούλιο και, ελπίζεται, το γερμανικό κοινοβούλιο να πείσουν το δίδυμο Μέρκελ-Σόϊμπλε ότι είναι καλύτερο να παραμείνουν στην Ευρώπη θυσιάζοντας λίγη ευημερία παρά να βρεθούν έξω από αυτήν, όπως είναι η τάση των πραγμάτων σήμερα. Συναίνεση στην προτεινόμενη από την ΕΚΤ κοινή δράση απαιτείται από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης.

Όλες οι κυβερνήσεις αδράνησαν πολύ καιρό μετά την πρώτη παρέμβαση Ντράγκι. Για να πετύχει όμως ο κ. Ντράγκι πρέπει οι παρεμβάσεις του, όπως και το κύρος του, να είναι σεβαστά από όλους.

* Περισσότερα άρθρα στο www.kassandros.gr