“Ιn Transit”: Ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους για την αλληλεγγύη

Ο Βάτραχος συνομιλεί με τον Αλέξανδρο Νομικό, δημιουργό του ντοκιμαντέρ μικρού μήκους “In Transit” για τους πρόσφυγες στη Λέσβο.

«Το να είσαι «ριζωμένος» είναι ίσως η πιο σημαντική και λιγότερο αναγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής», έγραφε η Simone Weil το 1942, και, 73 χρόνια μετά, είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Σήμερα η βίαιη μετακίνηση πληθυσμών, ως αποτέλεσμα των οικονομικο-πολιτικών και ταξικών πολέμων, έχει προσαρμοστεί πλήρως στις ανάγκες και τις μορφές της μετα-νεοτερικότητας και του νεοφιλελευθερισμού, δημιουργώντας ένα ανθρωπιστικό ρήγμα και πλήγμα.

Με την πρόσφατη αυξημένη ροή προσφύγων από χώρες της Μέσης Ανατολής προς την Ευρώπη, το πλήγμα αυτό έγινε ακόμα πιο βαθύ, εγείροντας την επείγουσα ανάγκη αλληλέγγυων δράσεων και βοήθειας. Όσο αφορά, λοιπόν, στο τι διαδραματίζεται στις περιοχές υποδοχής προσφύγων, λίγα είναι τα μέσα που προσφέρουν μια ψύχραιμη (όσο γίνεται) ενημέρωση, χωρίς κινδυνολογίες και καταστροφολογίες.

Το “In Transit” είναι μια από τις λίγες περιπτώσεις που αγγίζουν το θέμα με σεβασμό, καταγράφοντας μια καθημερινότητα που μας αφορά όλους. O Αλέξανδρος Νομικός, κινηματογραφιστής, συνδημιουργός της Gecko Media και ραδιοφωνικός παραγωγός στον Αθήνα 9.84, μίλησε στον Βάτραχο για το ταξίδι του στη Λέσβο και την εμπειρία του εκεί ως κινηματογραφιστής.

Γιατί αποφάσισες να ασχοληθείς με το συγκεκριμένο θέμα;

Το προσφυγικό είναι κάτι που συμβαίνει δίπλα μας, συμβαίνει τώρα και μας επηρεάζει άμεσα. Παρακολουθούμε καθημερινά -εντός και εκτός Ελλάδος- τις πολιτικές, κοινωνικές και ηθικές προεκτάσεις αυτής της μετακίνησης πληθυσμών. Συχνά μέσα από φοβικές κραυγές, εθνικιστικές κορώνες και μισαλλοδοξία, αλλά και μέσα από εθελοντισμό, αλληλεγγύη και προσφορά. Ο πιο σύντομος δρόμος να καταλάβει κανείς τι συμβαίνει στην Λέσβο είναι να πάει εκεί.

Ποιος ο ρόλος του κινηματογραφιστή στην αναπαράσταση ακραίων καταστάσεων, όπως αυτές που προκύπτουν από το προσφυγικό ζήτημα;

Σκοπός της εικόνας είναι να μεταφέρει συναισθήματα και πληροφορίες.

Το πρόβλημα ξεκινά όταν ως κινηματογραφιστές επενδύουμε μόνο στο θέαμα, ενώ ως θεατές συνηθίζουμε σε αυτό και στο τέλος μας αφήνει ανεπηρέαστους. Πιστεύω ότι πρέπει να βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στα δύο, έτσι ώστε οι εικόνες που μεταφέρουμε στο κοινό να απευθύνονται στην διάνοια και το συναίσθημα και όχι μόνο στα ένστικτά του. Με αυτόν τον τρόπο το ντοκιμαντέρ συμβάλλει στην δημιουργία γνώμης και στην κινητοποίηση για ένα θέμα και δεν είναι απλά άλλη μια εικόνα που γρήγορα θα ξεχαστεί.

Πώς θα περιέγραφες την κατάσταση εκεί, ως απλός παρατηρητής;

Αυτή είναι η πιο δύσκολη ερώτηση. Βρέθηκα στην Λέσβο για 4 μόνο μέρες, ενώ άλλοι που γνωρίζω έχουν περάσει πολύ μεγαλύτερα διαστήματα εκεί. Δεν έχω πλήρη εικόνα. Τα πράγματα αλλάζουν πολύ γρήγορα. Οι καιρικές συνθήκες παίζουν τεράστιο ρόλο, οι κατά καιρούς επισκέψεις πολιτικών, οι απεργίες πλοίων, ο τρόπος που λειτουργούν οι διακινητές. Όλα αυτά αλλάζουν τις ισορροπίες και ενώ μπορεί μία μέρα τα πράγματα να είναι ομαλά, την επόμενη στιγμή να διαβάζουμε για ναυάγια και πνιγμούς.

Οι υποδομές υπάρχουν. Οι διαδικασίες ταυτοποίησης είναι σχετικά γρήγορες. Ο αριθμός όμως των ανθρώπων που εισέρχονται σε καθημερινή βάση στο κέντρο υποδοχής συνήθως υπερβαίνει τον αριθμό ανθρώπων που μπορεί να φιλοξενήσει. Οργανώσεις και εθελοντές από όλο τον κόσμο αναλαμβάνουν την ιατρική περίθαλψη, την διανομή φαγητού, τον ρουχισμό, την μεταφορά των προσφύγων στο λιμάνι και στα κέντρα υποδοχής. Κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι στηρίζουν τις οικογένειες, δίκτυα κάι κρατικές δομές φροντίζουν για την μεταφορά ασυνόδευτων ανηλίκων σε ξενώνες φιλοξενίας, σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας.

Δεν έχω σκοπό να ωραιοποιήσω μια ούτως ή άλλως δραματική κατάσταση αλλά βλέπεις και πολλά χαμόγελα και στιγμές τρυφερότητας, ανεμελιάς και απλής βαρεμάρας. In transit, όπως λέει και ο τίτλος.

Το ντοκιμαντέρ είναι αρκετά πληροφοριακό, πώς καταφέρνει ένας κινηματογραφιστής να αποσπαστεί από το ψυχολογικό φόρτο που δημιουργείται σε τέτοιου είδους καταστάσεις;

Η κάμερα βοηθάει, δε θα πω ψέματα, σε θωρακίζει. Θες να ελπίζεις πως κάτι κάνεις και εσύ εκείνη την στιγμή για να βοηθήσεις. Ασήμαντο ίσως, αλλά αν κάποιος δει την ταινία και αποφασίσει να συνεισφέρει με κάποιον τρόπο, τότε κάτι έχεις καταφέρει.

Ο πνιγμός, ο θάνατος, αυτός ο πόνος είναι κάτι που δεν θα μπορούσα εύκολα να διαχειριστώ. Σίγουρα δεν θα ήθελα να τον κινηματογραφήσω. Επέλεξα να αποφύγω τις κραυγές, το κλάμα, τον πόνο στα πρόσωπα. Όχι για να τα κρύψω αλλά επειδή τα βρίσκω πολύ προσωπικά βιώματα.

Στην κινηματογράφηση ακραίων καταστάσεων ανθρώπινου πόνου, ποια είναι τα όρια μεταξύ προσωπικού και αντικειμενικού;

Είναι τα όρια μεταξύ συναισθήματος και πληροφορίας. Η μόνη αντικειμενικότητα σε αυτό που προβάλλω είναι οι μαρτυρίες, η πληροφορία. Η δική μου “αφήγηση”, τα πλάνα που επιλέγω, είναι μια προσωπική ανάγνωση της κατάστασης εκεί και δεν προσφέρει αντικειμενικότητα ή συμπεράσματα. Δεν επιδιώκει να ωραιοποιήσει τις καταστάσεις, ούτε να υπερπροβάλλει το δράμα που ζουν οι άνθρωποι. Απλά καταγράφω αυτό που βλέπω για να το δεις και εσύ. Κάποιος άλλος, ίσως και εγώ μια άλλη χρονική στιγμή, μπορεί να μεταφέρει μια αρκετά διαφορετική εικόνα από το ίδιο μέρος.

Ποια ήταν η πιο δύσκολη στιγμή κατά την παραμονή σου στη Λέσβο;

Η πρώτη φορά που αντίκρισα από κοντά την άφιξη μιας βάρκας με πρόσφυγες. Είναι μια σκηνή που όσες φορές και να την έχεις δει, δεν παύει να σε ταράζει.

 * Δείτε το ντοκιμαντέρ μικρού μήκους “In Transit”: